UNS SEGUNDOS DE SILENCIO E PÁNICO

A CARREIRA ESPACIAL foi a viaxe mítica que artellou toda a miña infancia, nos anos 70. A desputa entre Estados Unidos e a URSS por dominar a última fronteira era a grande aventura que nos axudaba a erguernos pola mañá para ir ao colexio. Agustín Fernández Paz recupera a odisea que o fascinou pola radio para situala como asunto troncal para a novela A viaxe de Gagarin (Xerais).
  A obra está protagonizada por Miguel Mendiguren, que chega á Coruña sendo neno para ir descubrindo que é fillo da clandestinidade antifranquista. Tamén descubre que pode escapando do lameiro social da ditadura e da crueldade fanatizada do Tribunal de Orde Pública grazas á rivalidade que enfrontaba a rusos e americanos no ámbito interplanetario.
  A historia de A viaxe de Gagarin transcorre entre 1961 e 1969, entre o periplo de 108 minutos do soviético Iuri Gagarin e a pegada sobre a superficie da Lúa do estadounidense Neil Armstrong.
  Durante unha década, Norteamérica lanzou cincuenta misións e gastou 24.000 millóns de dólares nun equipo de 400.000 enxeñeiros e científicos para asistir ao exasperante éxito soviético con Sputnik, a cadela Laika e, como broche, Iuri Gagarin.
  Pero a Nasa gañou a guerra cando Neil Amstrong baixou do Apollo 11 sobre a superfixie da Lúa e dixo o do «pequeno paso» e o «grande paso» que soou tan impostado. Estados Unidos non soamente trasladou un astronauta ao satélite da Terra, senón que tamén acertou a contalo mellor. Cando os exonautas regresaron, había televisións no portaavións que os recolleu. No barco foron saudados polo seu presidente, Richard Nixon.
  Oito anos antes, unha vella campesiña rusa e a neta toparan cun alieníxena vestido cun sorprendente traxe laranxa nas aforas da súa aldea. «Non teñan medo, son soviético! Veño do espazo e teño que atopar un teléfono para chamar a Moscú!», tranquilizounas Gagarin.
  Houbo desfiles, tournés e un intenso despregue audiovisual, pasáronse imaxes dun técnico e do cosmonauta berrándose entusiasticamente «Imos aló!», pero a Nikita Jrushev faltáballe un Homero que narrase a odisea. Os mellores cronistas da URSS foran purificados literalmente por Stalin ou sobrevivían en Siberia.
  Estados Unidos tiña a Norman Mailer para contar «a semana máis grande dende o nacemento de Xesucristo». O escritor, que se formara en física e matemática na Escola de Enxeñería Aeronáutica de Harvard, recibiu da revista Life un cheque xeneroso e unha promesa de deixarlle todas cantas páxinas precisase para contar a ilíada do Apollo 11. Editouse como libro, Moonfire (Taschen). O autor dedicoullo a Nixon: «Vostede e os seus predecesores, Norteamérica personificada, descubriron a Lúa!» O relato foi reforzado por Tom Wolfe con Elexidos para a gloria, a epopea dos cowboys cabalgando sobre tanques de queroseno.
  Fernández Paz rememora na nostalxia a última gran xesta humana. Agora quédanos agardar a que un astronauta pise Marte, dado que a caída libre de Felix Baumgartner dende o negror espacial non achegou emoción narrativa abonda. Dificilmente viviremos novamente unha tensión como eses segundos nos que Gagarin perdeu o contacto por radio coa base de Baikonur e temeu que se botara fóra de órbita. Mesmo será improbable que nos asfixie un desencanto como o de Norman Mailer: «O home viaxaba a outros planetas non para atoparse a si mesmo, senón para destruírse a si mesmo».

ALEJANDRO DE LA SOTA, o arquitecto galego, presumía de que «os obreiros non súan» para construír os edificios que deseñaba. Nos seus proxectos, os materiais eran sinxelos e manexables polo que podían «desmontarse cun desparafusador». A súa visión era semellante á que se formou o astronauta Neil Armstrong cando lle aprendían a manexar os mandos do Apollo 11, a mecanizar o protocolo en función de que se acendesen luces vermellas ou azuis. Formaba parte dunha elite de aviadores que probaban os prototipos e sentiuse desprezado: «Queren que un piloto faga o traballo dun mono». Expresou a mesma idea ca Mailer cando falaba da autodestrución humana, pero dun xeito menos sutil. Compartían o temor de que a tecnoloxía acabase por reducir a importancia do seu creador.

De la Sota temía a velocidade coa que avanzaba a modernidade. «A arquitectura fáisenos vella no noso pensamento, nas nosas mans; mesmo antes de construída», pode lerse como benvida á mostra 100 anos con Alejandro de la Sota. A exposición está no Centro Galego de Arte Contemporánea, de Santiago, co gallo de cumprirse un século do nacemento en Pontevedra. A solución achegouna Mies Van der Rohe, quen opinaba que «a arquitectura depende da súa época», polo que a súa esperanza era que «arquitectura e tecnoloxía medren xuntas». Paralelamente a que Galicia reivindique un talento da magnitude de Alejandro de la Sota, o Concello de Madrid estuda derrubar unha das súas pezas mestras, a fábrica de Clesa. Unha construtora pediu permiso para borrala do planeta.