UNHA NEGRURA IDÉNTICA AO FERRO

TODO EN GALICIA empeza a ter máis de 800 anos. As catedrais de Lugo e Santiago, a cidade da Coruña, o pazo de Xelmírez... este ano hai oito séculos que Francisco de Asís visitaba o país. Non sei como tomar toda esa senectute ciceroniana: se como síntoma de que, mal que ben, Galicia continúa mantendo a personalidade malia a erosión da globalización ou como unha idade para que empece a considerar a extinción.
A viaxe coas que nos obsequiu San Francisco en 1214 serviu, cando menos para dúas rehabilitacións importantes: as do Pazo de Xelmírez, en Santiago, como ámbito que se dedicará a actividades culturais, e a de Gloria Moure, para organizalas con oficio. Recobrar á ex directora do CGAC para programar unha mostra dedicada ao freire de Asís nese pazo é un acerto.
O título, ‘On the road’, despista por ser da novela dun escritor que fixo unha viaxe escasamente franciscana e nulamente sobria: Jack Kerouac. A exposición baséase no freire italiano e trata de amosar a súa pegada na arte. Faino reunindo obra dunha chea de artistas e devolvéndonos a Antón Lamazares, que levaba tempo sen responder ao contestador galego.
Outra exposición, Peregrino e novo apóstolo. San Francisco no Camiño de Santiago, achega no Colexio de Fonseca, tamén en Santiago, unha visión artellada arredor do historicismo. Comisariada polo doutor no Xacobeo Francisco Singul, amosa obras de Zurbarán, Salcillo ou El Greco. O pintor cretense converteuse no éxito social do verán en desputa con Georgie Dann. Lémbrolles que temos un San Francisco do pintor cretense nos Escolapios de Monforte.
Con todo, a miña representación favorita é a que pintou Caravaggio en 1595: San Francisco en éxtase. Un anxo soberbio observa ao santo esvaecido no seu colo. A súa calidade é tan notable que outro autor doutra visión pictórica da mesma milagre, o tamén pintor Baglione, non deu aturado o fervor popular cara a Caravaggio e conseguiu que fose expulsado de Roma tras acusalo de sodomita.
A obra encantou ao común, pero o cardeal Francesco del Monte, que a encargara, criticou que representase dous momentos diferentes —a éxtase e a estigmatización— como se fosen simultáneos.
Sobre a aparición das Cinco Feridas de Cristo no corpo de San Francisco aquel 14 de setembro de 1224 nunca chegaremos a acariñar a verdade. O capítulo xeral de Narbona encargou en 1260 a San Buenaventura que escribise a biografía autorizada do santo (que finara 34 anos antes) e prohibiu todas as anteriores.
O filósofo Arnold L. Davidson conta en Religión, razón y espiritualidad (Alpha Decay, 2014) que los estigmas de San Francisco inician «unha nova forma de misticismo que xa non é soamente espiritual, senón que se ve acompañada por fenómenos e transformacións de carácter físico».
A lectura de Davidson informoume de que hai haxiografías do relixioso que se conservaron. Nunha delas, Vida primeira de San Francisco (1229), Tomás de Celano incide no plasticismo das Cinco Feridas.
Cóntanos que nas palmas das mans e nos pés víanselle «uns cravos retorcidos e machacados» e que o costado dereito «estaba atravesado como por unha lanza» que verquía tanto sangue «que tinxía a súa túnica e o seus paños menores».
Asustado polo seu exceso descritivo, o propio Tomás de Celeno aclara, andado o libro, que os cravos estaban «formados pola súa propia carne e eran de negrura idéntica ao ferro».

GIOTTO É OUTRO pintor ao que lle tiña lei ata que coñecín o fresco que fixo na basílica de San Francisco en Umbría (Italia) arredor do 1300. O artista baseouse na biografía de San Buenaventura e decidiu, pola súa conta, introducir a León na escena da recepción dos estigmas. Non se fai descabelado que a presenciase pois era o asistente que fornecía de pan e a auga a Francisco durante os seus períodos de aillamento.
Non me resulta igual de aceptable que León apareza lendo un libro e alleo á presenza do anxo que enviaba as Cinco Feridas ao santo. Esa decisión de Giotto leva a deducir que as milagres e a lectura son excluíntes, como se a lectura non nos achegase aos planos máis refinados do noso ser.
Porén hai quen sabe compaxinar os planos material e espiritual, como facía a chairega Teresa Docampo, quen recitaba o Cántico espiritual de San Juan de la Cruz mentres cosía en presenza do seu fillo, Xabier P. DoCampo.
O noso noso mellor escritor, xunto con Agustín Fernández Paz, foi homenaxeado a semana pasada pola Asociación de Escritores en Lingua Galega en Castro de Rei.
Fernández Paz ocupouse de glosar a figura de DoCampo no acto explicando que entrou na súa vida «e para sempre, o 4 de outubro de 1974», cando lles cadrou nun colexio da Chaira. O autor vilalbés leu un fragmento do seu diario daquel día contando que coñecera a «Francisco, un mestre novo, que semella un rapaz excepcional».
Francisco, Xabier, ten como lema unha sentenza que está ben afastada da intención aletrada de Giotto: «O acto de amor máis sublime que existe é contar unha historia».