O ANO NO QUE LERA AO PREMIO NOBEL

20 octobre 2014

Hai un acontecemento que vives dúas veces na vida: sabes que é o Nobel. Hai un acontecemento que vives soamente unha vez: liches a ese Nobel. Nunha maña da semana pasada pareceume que rematara a Ocupación nazi de París. Mesmo sentínme sentado no Jeep norteamericano no que Hemingway subiu antes de bicar a súa moza e anunciarlle que debía «liberar o Ritz».

A mañá da que lles falo era gris, como todas as mañás nas que se anuncia o Nobel, ese premio cada ano dános a coñecer unha escura poeta xamaicana ou un novelista comprometido co Soweto. Provocan que nos preguntemos polo que pinta a literatura en medio desta efusión de boa vontade socialdemócrata.
Pero este ano os suecos pronunciaron Patrick Modiano. Ou Modianó, que é como descabalgan os franceses o apelido do pai; que, era un xudeu de orixe italiana que procedía de Grecia. Eu sabía de Modiano, pero non quedaba aí o asunto: lera un par de obras de Modiano.
Un pedigrí (Anagrama) é o libro dos libros de Modiano. Modiano empezou a publicar en 1968, con 23 anos, e ese volume é de 2004. Pero Un pedigrí é un todo Modiano, unha memoria sobre ese pai xudeu —que tiña negocios cos ocupantes nazis ao que se lle podería dedicar unha peza separada na Pokemon—; unha proxenitora actriz de segunda fila e nai de terceira, e un irmán querido.
«Son un can que pretende ter un pedigrí», confesa no libro. Ese pedigrí ten tres momentos significativos no palimpsesto que é Un pedigrí, o texto no que fala de si mesmo como se pretendese evitalo.
O primeiro momento é a tarde calorosa dos seus trece anos no que camiña co pai por París. Resgárdanse do sol nun pequeno cine sen mirar a carteleira. Botan un documental: O proceso de Nuremberg, onde se conta o destino de numerosos xudeus que eran asemade parisinos. Modiano confesa: «Con trece anos descubrín os campos de concentración. E o meu pai, que pensaba? Nunca o comentamos».
A nai, «unha rapaza guapa de corazón seco», protagoniza o segundo instante. «Un noivo regaloulle un chow chow, pero ela non se ocupaba del e o confiaba a diferentes persoas, como faría máis tarde comigo. O chow chow suicidouse tirándose pola ventá. Debo confesar que ese can me emociona e que me sinto moi perto de el».
A lembranza do irmán, Rudy, carece desas cargas de reproche.
O terceiro momento crucial de Un pedigrí conta que o pai e un tío foron buscalo ao internado en coche cando tiña doce anos. Era domingo. Había unha actuación no colexio. Lamentou perdela para viaxar inadvertidamente a París sen coñecer o motivo.
No medio do camiño, o pai detivo o automóbil. O tío baixou e camiñou a distancia que percorren os cans para mexar. No aire denso que se respiraba dentro do coche, o pai contoulle que o irmán morrera. Rudy tiña dez anos; Patrick, doce. Patrick Modiano pensou en que estiveran xuntos o domingo anterior: contáralle a Rudy que sete días despois, uns comediantes actuarían para eles no internado. «Non esquecerei nunca a súa ollada, aquel domingo».
As obras de Modiano falan da ausencia, da soidade.
Cando quixo localizar o pai tras gañar o Goncourt, en 1978, morrera un ano antes. Levaba dez anos sen noticias daquel delicuente talentoso para o timo, pero lacazán. A nai perdeuse nalgunha tramoia e o irmán finou por leucemia envexándolle unha actuación de cómicos.
O seu verdadeiro pai foi o novelista Raymond Queneau, quen o animou a escribir e a non facer mais nada tras lerlle A praza da Estrela. O título vén dun chiste xudeu. Preguntan a un parisino por esa praza. O interpelado mira no seu peito o lugar no que está a estrela amarela que lle puxeran os nazis. Place significa en francés praza ou sitio.
Nas escolas de París que sobreviven a Segunda Guerra Mundial poden verse na entrada pracas que lembran os alumnos que foron destinados forzadamente a campos de concentración. A densidade das pracas é maior en Le Marais.
O barrio transpira agora un ambiente tan homosexual coma sorprendente. A comunidade gai estableceuse alí nos anos 80.
A novela Pietr El Letón (Acantilado), de George Simenon, deume a coñecer que nos 30 era un espazo habitado nutridamente por xudeus. Simenon desaproba que as rúas amosen «toda unha mestizaxe de xudeus que comen allo e matan os animais de xeito distinto aos demáis, espallados por todas partes, forman sen embargo un pobo aparte».
A Simenon desagradábanlle os xudeus. «Cando un se chama Lévy, non quere a ninguén, pero si quere a carteira de todo o mundo!», envelena en Lili Sourire (1930). Imaxino que, atendendo ao bravura heterosexual de Simenon, dubido de que considerase sequera a existencia dos gais.
A Cunqueiro pasáballe ao revés. Sentía devoción polos xudeus —«que nunca abandonaron Galicia»—, pero sentíase desacougado polos homosexuais. «En Galicia, tradicionalmente, nunca se le ha dado la menor importancia a los homosexuales. Si salía alguno en una aldea la gente se reía. Mi querido amigo, el gran escultor Faílde, creía que se trataba de una invención de París, y que tal tipo no podía haberlo», proclama con ironía ferinte nun artigo.
Malia esa incomprensión, foi amigo de Blanco Amor, que viviu con hedonismo e naturalidade a súa condición. A película de Ignacio Vilar baseada en A esmorga, do autor ourensán, avanza con decisión. Penso ir mirala para consolarme de que nunca poderei ver o pasmo de Cunqueiro cando Blanco Amor lle confesou que padecera o fracaso do amor e da amizade, «después de su más cumplida culminación».