AS PEORES ANFETAMINAS DE OCCIDENTE

18 avril 2015

O LABREGO DE casa grande Estreptisíades protagoniza Las nubes (Alianza Editorial), a obra de Aristófanes que vén de publicar Alianza. Está preocupado porque o seu fillo soamente amosa interese polos cabalos. Acode en busca de consello á casa de Sócrates, «un caviledeiro de espíritos selectos». Ao petar na porta, interrompe unha reflexión do filósofo sobre se os mosquitos cantan pola boca ou polo cú. Aristófanes burlábase do seu coetáneo Sócrates. Amósao en Las nubes suspendido nunha cesta cerca das nubes que dan título á obra. A explicación que ofrece o personaxe do pensador para tal estrana disposición é que «a terra arrastra cara si a substancia do pensamento». «Se non me tivese suspendido e non houbese mesturado o meu sutil pensamento co aire semellante a el, nunca tería desvelado os fenómenos celestes», razoa.

A creación artística actual anda famélica de técnica e cunha fartura de discurso, como podemos comprobar cada día nas propostas artísticas de Galicia promovidas por políticos legos en estética. Rafael Sánchez Ferlosio aseguraba no artigo La cultura, ese invento del Gobierno, que lle ofreceron «10.000 duros» de 1984 por escribir «dos o tres folios» sobre abanicos, sen unha directriz que xustificase a cantidade. Ese texto de Ferlosio debería ser trasladado das hemerotecas, cincelado nunha prancha de ferro e exposto nos museos e centros de arte contemporánea.
Asisto cada día estupefacto á entrega graciosa de cartos a calquera vivo que intúe que a arte contemporánea é unha categoría tan difusa que permite eludir o criterio experto; asisto irritado á promoción de escritores e músicos que nada teñen que contar a parte dos ingresos bancarios. E asemade, informeime da disolución —pacífica, discreta e desoladora— do grupo Das Kapital. O seu nacemento hai catro anos e tres discos —Ruído negro (2011), Grecia (2013) e Das kapital (2015)— foi ilusionante. Unha colaboración de Daniel Salgado e Leo Campos sobre unha base musical do que nos 80 chamabamos ruído industrial prometía fascinación. Nesa década obsoleta, podía botar horas escoitando os Throbbin Gristle ou os Cabaret Voltaire sen comprender nada. Agora podería volver botalas, pero renunciaría a comprender. Das Kapital colle o seu nome de O capital de Marx libro máis influínte e menos lido da Historia. A Biblia non lle gaña en influencia, pero si en lectura, malia que esa lectura fose indirecta. Temos que agarecerlla aos curas que nos declamaron e interpretaron as Sagradas Escrituras por capítulos dende os seus púlpitos.
Cando lin que o Centro Galego de Arte e Imaxe (CGAI), da Coruña, convidara ao documentalista norteamericano James Benning reforcei o convencemento de que o deseño cultura de moitas institucións ten por directrices a compra da mellor arenga dun creador, a cantidade de voltas que dá o rotor que conta os visitantes nos centros artísticos e a efeméride do mes. Non me atrevo a afirmar que sexa o caso do documentalista de Wisconsin. A Universidade das Artes de California acolle todos os anos o seu curso Mirar e escoitar, polo que lle presumo base teórica. Benning explica que o seu cinema trata de «captar a sensación dun lugar a través dunha estrutura ríxida, que debo solucionar». O cineasta asomou un día de 2004 pola ventá da casa e filmou a película Ten skies, que consiste en 97 minutos longos —fanse cargantemente longos— de nubes pasando por diante da pantalla. A noite na que mirei o filme concentreime nas numerosas versións do monte de Saint Victoire que pintou Cezanne. Esa idea axúdame a sobrelevar a asunción de que Benning estaba tomándome o pelo.
O CGAI trouxo ao documentalista para dilucidar obras tan fascinantes como esa. Certo que o seu filme dá folgos para coller unha fartura de viño e roxóns xunta a este señor que podería volver cinema gravacións de cámaras de seguridade. Aristófanes escribía pezas máis divertidas sen costar un can ao erario ateniense.
As miñas precaucións con James Benning resultaron inútiles porque, mirando Ten skies, se me veu á cabeza o texto no que Ortega y Gasset denuncia que «el inocente ejercicio de pintar unas manzanas según Dios las crió —como hizo Cezanne treinta años seguidos— puede abrir la primera brecha en la muralla de falsificaciones». Esa brecha sigue sendo aberta no que respecta á solidez moral que se pretende a Filgueira Valverde, o noso tapado para o Día das Letras Galegas. A Real Academia Galega supuxo ao intelectual pontevedrés a inocencia de Cezanne cando o designou, sen considerar que os candidatos son escrutados coma se pasasen o control dun aeroporto. A miña compañeira de xornal Marta Veiga observoume que «teñen escondido» a Filgueira, que non se lle organizan os habituais actos de enxalzamento e difusión que se deron a algúns dos ilustres descoñecidos que legaron poemarios dilentantes á nosa cultura consagrados un 17M. Mesmo os meus fillos non me pediron auxilio en traballo escolar algún.
Sospeito que o freo ao entusiasmo habitual está nesa pingueira incesante de descubertas que tratan de demostrar que Filgueira non sobrevoou o franquismo montado nunha cesta perto das nubes precisamente. Baía prepara a edicións de Os poemas ocultos de Filgueira Valverde, ensaio no que Freixeiro Mato atribúe ao homenaxeado tres poemas no que un autor descoñecido enumeraba as regalías que nos proporcionaba o franquismo. Sánchez Ferlosio opoñíase a aquel réxime militar con dureza. Aínda sendo fillo de Sánchez Mazas, fundador da Falanxe, e mesmo recoñecendo que aquel home co que xogaba ao Meccano cando era neno, José Antonio Primo de Rivera, «tenía encanto hasta en el tono de voz». O seu motivo era farmacológico. Na ditadura, Ferlosio compraba «la benemérita dexedrina» para poder aguantar «una media de cuatro días seguidos con sus noches en sesión continua de lecturas y escrituras sobre gramática». «Al final me caía redondo y me dormía profundamente durante 24 horas o más», confesa sen heroísmo.
Na democracia, Ferlosio continúa rendindo libros. Esta semana publica Campo de retamas (Random House Mondadori). As súas reflexións son igual de lúcidas, pero advirte que, na democracia, «las farmacias venden anfetaminas de peor calidad».