A MIÑA AVOA NON SOBREVIVIU AO BREXIT

FOI NA CASA da miña avoa Aurora Zaldibar onde lin por vez primeira a Charles Dickens, Agatha Cristhie e Robert Louis Stevenson. A miña avoa vivía en Londres sen vivir. Nunca estivo na cidade, máis que nada porque a paga dunha mestra xubilada dos anos 80 non daba tanto de si e Ryanair non irrompera aínda cos seus enxeños voadores. Vivía en Bilbao, pero non renunciou a enmoquetar o baño —a pesar de ser asmática— nin asegurarse de que El Corte Inglés mantiña o fluxo de té e pastas. Cada vez que montabamos nun autobús vermellos de dous andares que nos levaban dende o Corte de Zabalburu a súa casa, en Indautxu, lembrábame que foran comprados en Londres polo alcalde José Luis Berasategui Goicoechea. A miña avoa consideraba que esa adquisición revelaba un detalle de bo gusto que compensaba que o rexedor fose da Falange Española Tradicionalista, unha vulgaridade aos ollos azuis e acuosos dunha militante clandestina do PNV. Soamente había unha cousa que a irritase máis, que era a falta de puntualidade allea. 

Enfadábase mesmo cando sabía que alguén fixera perder o tempo a outra persoa. «Que desfachatez!», protestaba. Unha vez que ela estaba de visita nunha casa que tiñamos na Coruña, eu citárame con Manuel Rivas en Catro Camiños para entrevistalo. Rivas gardou os dez minutos de atraso esixibles e mesmo engadiu outros dez non sei. Apareceu nervioso, pálido e avergoñado. Traía unha desculpa na man: a novela Wilt, de Tom Sharpe. Regalouma.
Ese retraso de Rivas determinou unha cadea de demoras que me fixo chegar tarde ao xantar. Eu, claro, boteille a culpa a Manuel Rivas. «O entrevistado chegou tarde? Que desfachatez!». A miña avoa estaba furiosa. Para acalmala agasalleina co libro de Tom Sharpe.
Esa mesma noite comezou a lelo e a soltar gargalladas amplas e estrondosas que viñan acompañadas de asaltos feroces de asma. De volta en Bilbao, o neumólogo prohibiulle as moquetas no baño e as novelas de Sharpe, pero ignorouno porque non tardou en sufrir un ataque violento e definitivo.
Esa anglofilia que me aprenderon na infancia foi a que non soportou o resultado do Brexit. O día no que espertei coa noticia de que os británicos nos repudiaran democraticamente empecei a buscar unha explicación no lugar de sempre, nos libros. Talvez a resposta podería darma Jane Austen cando no principio de Mansfield Park (Penguin) presenta a «Maria Ward, con soamente sete mil libras de dote, tivo a sorte de cativar a sir Thomas Bertram». Poida que esa visión da economía como medio que conduce á felicidade explique unha boa parte do Brexit. De todos os xeitos, o Londres que describe Austen (1755-1817) era cativo : «A señora Fraser —que non era mal xuíz— confesa que soamente coñece tres homes na capital que teñan tan boa figura, talla e ademán», conta en Mansfield Park.
Remexendo na obra de Austen, tan británica, decateime de que debería buscar unha visión externa e unha visión posterior. Non mesmo andel que Austen tiña El comienzo de la madurez (Periférica), unha crónica na que Henry James (1843-1916) conta a chegada a Inglaterra. Debaixo dunha prosa densa ata a exasperación pode atoparse a ollada intelixente e minuciosa do autor. James lembra en 1893 o desembarco en Liverpool nun trasatlántico que o trouxera dende Estados Unidos. Nun primeiro momento conta marabillas como que «a bandexa de magdalenas ponse sagrada e enxeñosamente sobre unha fonte de auga quente» ou a delicia de sentir «o cruxido das grosas e ríxidas páxinas do Times», non tarda en acusar aos ingleses de vivir en «habitacións sombrizas» e de xantar en restaurantes que son tan pequenos «que os cubertos ameazan todo o tempo con ferir as faccións dos veciños». A pesar dese desencanto inicial, o escritor nunca se arrepentiu de ter abandonado un país que percibía como de espazos amplos e lixeireza intelectual para seguir o seu convencemento de que «soamente un norteamericano pode facerse europeo». Henry James morreu no Londres da Primeira Guerra Mundial, unha vez superada a literatura francesa do XIX e namorado de Italia. Morreu sendo europeo.
Os partidarios de abrir un foxo no estreito de Dover ou estreito de Calais que hai no canal da Mancha defendían un argumento económico propio de Jean Austen («tivo a fortuna») e sumaban outro migratorio. O segundo tamén é económico no fondo, porque, cando Londres era metrópole colonial, os británicos non estaban tan preocupados pola mestizaxe. Sempre que eclosionase fóra do Reino Unido, claro.
Ignoro que se o líder do negacionismo europeo, Nigel Farage, leu Solos en Londres, que acaba de publicar Automática Editorial en español. Debería. É unha novela escrita en 1956 por Sam Selvon, un autor de Trinidade e Tobago, que narra a migración masiva de caribeños a Londres nos anos 50. A situación é levemente distinta á actual. O protagonista explica que era máis fácil atopar un traballo que un salario decente ou un lugar digno onde durmir. Nunha páxina perdida da novela, un personaxe que limpa un urinario explícalle a un compañeiro o motivo polo que dous brancos veñen de chamalos negros con ánimo ofensivo por non ter os baños suficientemente limpos: «Non lles molestamos nós, moléstalles a cor da nosa pel».