OLIVER LAXE SENTE UN ECO DA IDADE MEDIA

O REI JUAN CARLOS tomou poucas decisións na súa vida. Nin sequera decidiu nada a finais de 1975. Saía da Zarzuela á rúa mirando para un lado e para outro coa fin de que a Transición non o levase por diante. Deixou que lle impusexen a medalla de visionario sen entender nin a primeira das xogadas a carta marcada que fixera Suárez. Don Juan Carlos é un tanto proustián pola ironía coa que representa nesa montaxe escénica que é a aristocracia. O rei emérito vai vivindo os praceres e os días sen ter lido a obra homónima de Marcel.

     Os periodistas aseguran que se meteu en política en 1995, cando concedeu á súa filla dona Elena o ducado de Lugo co gallo do seu matrimonio. O monarca non pensaba tanto nela como en don Álvaro de Marichalar. Viu no xenro un decadentista parisino capaz de poñerse un pantalón con rabos de polbo para homenaxear o San Froilán. Seguro que Marichalar lera a André Mabille de Poncheville (1886-1969). O francés escribe en Le chemin de Saint Jacques (O camiño de Santiago, 1930) que «Lugo é a máis fermosa cidade para que viva un poeta enfermo».
     Marichalar mudou en exduque hai cinco anos ao cesar na súa convivencia distante con dona Elena. Esa degradación de rango nobiliario soamente logra ser aliviada no seu corazón pola lectura do romántico Von Kleist ao lume manso da lúa de Madrid. Don Álvaro sabe que esa mesma lúa brilla sobre o seu ducado galego.
     Esa lúa brillou tamén de Cunqueiro e Fole cando estudaban no instituto de Lugo. «Faguiamos longas paseatas deica o fermoso Miño, ou rondabamos a fermosa muralla, parándonos a ver no horizonte os cumes nevados dos Ancares», conta o escritor mindoniense nun artigo revivido por Galaxia para a recompilación No obradoiro do fabulador. Revela que compartía con Fole «unha clara vocación literaria, mesturada coa preguiza dos soños da mocidá». A preguiza de Marichalar nada ten xa que ver con ilusións mozas; é puro spleen, o aburrimento exquisito dos dandis.
     O duque de Lugo é un home sagaz que percibe nidiamente que a monarquía e a nobreza son cápsulas do tempo enviadas dende a Idade Media. Son tan sólidas que mesmo sobreviviron a esa Ilustración que predicaba que todos temos a mesma dignidade.
Marichalar sabe que o título nobiliario habilita para unha política eximida de xestión. Na súa liña de pensamento, a aristocracia está superposta á democracia. Concibe o seu ducado lucense como unha dimisión da vida. Mira para o pobo como un compañeiro de civilización, pero habitante dun corpo alleo. Non se despista de que os súbditos son idénticos e intercambiables, nin de que o único carismático que teñen é o espello da nobreza no que se miran.
     Esa visión resulta incompatible coa croqueta de xamón no cóctel, a socarrenía intrascendente e os amoríos kareninos que caracterizaron o reinado costumista de Don Juan Carlos.
     Ánxel Fole procedía dunha baixa nobreza, pero tiña un porte que o elevaba por riba do escudo dourado e o carballo cun lobo ao pé dos Marichalar. «Fole, con quel seu abrigo, dun verde barojiano feito metade néboa de Londres metade lama da Terra Chá, a pucha no curuto cubrindo un pelo sempre despeiteado, dábase á figura daquel poeta que tiña que vivir en Lugo unha longa convalecencia», describe Álvaro Cunqueiro.
     Seguro que lle divertiría a Fole verse citado nunha praca de honra que presidía o escaparate dunha funeraria de Lugo. O seu nome figuraba entre os «clientes distinguidos». Aínda que non chegaría ao humor macabro de Voltaire cando escribiu ao seu médico: «O seu paciente da rúa de Boune pide perdón por deixar tan mal cadáver». El vivía no número 1 da rúa Boune. Aínda o luns un amigo, tamén enfermo de francofilia, agasalloume cun lápis mercado no Panteón dos Homes Ilustres de París, onde está soterrado o autor galo a título de cliente distinguido.
     Voltaire morreu sen a escandaleira que armou Von Kleist (1777-1811). O poeta alemán acelerou a morte da súa amante casada cun disparo antes de matarse. Encarou o desexado Absoluto metendo demasiado ruído. A forma de vida máis cercana ao Absoluto é a monarquía, aínda que intúo por Marichalar que os títulos e os áticos no centro de Madrid non curan o spleen dos poetas infectados de melancolía.
     De nada valeron as riquezas ao dandi Raymond Roussel (1877-1933). Leo no libro de Cunqueiro que marchou a Palermo para morrer espido. Puxo o matiz anoándose unha gravata branca ao pescozo. Os duques e os poetas enfermos viven aínda nun mundo ordenado por arquetipos éticos.
     O director Óliver Laxe trata de recuperar esa xeografía de valores estabulados coa vindeira película, Aquilo que arde. Pasou o martes polo instituto de Cunqueiro e Fole. Agora é a sede da Deputación e está gobernada polo rapaz máis discreto que atravesou o meu bacharelato, Darío Campos. Darío conserva esa honradez traslúcida que che aprendían nas vilas pese a habitar na política, que consiste nun equilibrio de intereseses repentinos e desleadades salvaxes.
     Laxe, dicía, rodará unha película sobre incendios na aldea dos avós. Filmará as existencias á intemperie do azar que levaban os labregos. O noso poeta levitante, disperso e sufí, lembrou na charla sentir o son do carro, un son que lle chega como un eco apagado «da Idade Media».
     É marabilloso que un cineasta viaxado e culto faga arqueoloxía para desenterrar a vella e cruel cotidianeidade rural. «A miña avoa contaba que tivo que soterrar o feto dun irmán seu, que nacera morto, para que non o comesen os cans», narraba con estupor e fascinación.