POMBAS, MAZÁS E OUTROS EPISODIOS NACIONAIS

HAI UN MES estaba eu cruzando a praza de Santo Domingo —de aquí, de Lugo—. A praza tivera que dicir que choveran por riba dela. Unha señora vestida de personaxe secundario das Brönte, cunha gabardina verde e un sombreiro de cogomelo, achégase a min. Vén agarrada da man a un cabaleiro da súa idade. Son siameses asimétricos. El tamén leva roupa de augas, como se pasease por cuberta na noite do Titanic. Cando unha parella de folla caduca se agarra entre si pode culparse a que teñen medo urxente á perda ou a que son un matrimonio naïf.

     Eu non son de Lugo, pero dende que cheguei arénganme con que «aquí nos coñecemos todos». Por iso, saúdo a quen me cruzo nas prazas, nos cemiterios ou no Subsector de Tráfico. Saudei á muller do cogomelo plástico na cabeza; ao siamés non, porque me tiña cara expatriada. Ela quedou un momento perplexa, pero logo me confundiu co seu votante nas Xerais de 2008 e abriu un sorriso para min. Logo a recoñecín: era Rosa Díez, a política que fora Spice Girls no socialismo e Señorita Peppys no partidiño que se montou para xogar. A política pide esforzo individual para triunfar, pero conxúgase en plural no fracaso. Rosa Díez, Rosa Chanel, pasou do escano brunido a marchar do seu UPyD pola porta de emerxencias.
     Rosa de España seguiu camiñando pola praza lucense agarrada ao seu amor sonámbulo. Eu, tamén; coa soedade dos dignos. Daquela pensei en que a política precipita as cousas á súa fin, que nese ámbito virtual os personaxes morren antes que no mundo real. Díez botou catorce anos repartindo folletos no Guggenheim e podando a árbore de Gernika nun goberno amancebado co PNV ata que reparou en que o nacionalismo é a segunda creación máis perversa do ser humano. A primeira é Galicia. Acusou de «galegos» a Zapatero e a Rajoy sen que ningún de ambos os dous amosase nunca un interese definido por selo.
     Castelao sentiuse galego, no mellor sentido do termo, cando o marcharon a Badaxoz. Alí calmou o seu cariño insomne polo país escribindo Sempre en Galiza. O título dá a entender que Galicia era un país despedazable. Mesmo que pode levarse un cacho como souvenir, como se fose o Muro de Berlín.
     O domingo foi cabodano do pantocrator de Rianxo. Volveron chorarlle o loito en Twitter. Como nos falta dun teórico de peso sobre o feito nacional, citamos a Castelao. Otero Pedrayo era xeógrafo, quedou en ideólogo da paisaxe. Castelao non pasaba de ser un motor perspicaz de eslóganes naïfs como aquel de que «vale máis unha terra con árbores nos montes que con ouro nos bancos». Como frase promocional para unha empresa de multiaventura serve, pero como programa económico para un goberno resulta cándida.
     Nos réquiems de 280 caracteres disfrázase a Castelao de peliqueiro, independentista, cigarrón ou marxista. O bufé é libre. Castelao militaba nunha dereita partidaria de acudir ao encontro coa esquerda española en contra da teoría de Risco. O sabio ourensán podería ter sido o mellor pensador de Galicia, pero mexouse por riba e dixo que chovía.
     Esa dialéctica volve estar activa. Martiño Noriega, alcalde neorrealista de Santiago e o seu grupo, Compostela Città Aberta, realizaron o pacto que propuxera Castelao para formar esa especie de Rocco e o seus irmáns que é En Marea, onde cada compoñente loita pola súa conta polo éxito.
     Ramón Villares repetiu hai uns días en El Progreso que Castelao non pretendía a independencia de Galicia, senón integrala nun federalismo avanzado; pero os oídos conformistas están pechados ao rigor intelectual do catedrático. Villares vén de pubicar unha reflexión fonda e acertada sobre o noso ser. Que un estudoso do pasado sexa o mellor analista da identidade do país é unha característica significativa da identidade do propio país.
     Na liña ideolóxica de Castelao estaba tamén Díaz Pardo, que tivo como médico a Martiño Noriega. O domingo pasado, tamén, varios intelectuais soltaron pombas e sementaron mazás na tumba do fogoneiro de Sargadelos polos seis anos do seu pasamento. As pombas voaron sobre Boisaca, onde quedaron os froitos da nostalxia que alimenta aos escribas desafiuzados da modernidade. Xesús Alonso Montero subliñou no acto que «non se lle fai unha homenaxe a ninguén como se lle fai a Isaac Díaz Pardo», que aquela era a homenaxe máis homenaxeante, como se fose unha deputación das homenaxes.
     Non se considera que, máis que pombas e mazás, Galicia precisa empresas como Sargadelos, esa Bauhaus que deseñaron Seoane e Díaz Pardo con espírito de «herdanza saintsimoniana; de aunar arte, ciencia e industria; inspirada en Ibáñez», que definiu Margarita Ledo.
     O novo intento de prender os fornos desa empresa parece exitoso, pero está atopando resistencias na eternamente aburrida ortodoxia. Certo que pouco axuda á causa publicar en Twitter fotografías de Rosa Díez Chanel posando cun bolso da marca. Rosa de España e Quinta de Alemaña amosaba o complemento co mesmo ánimo exótico e colonial que cando Ava Gardner se deixaba fotografar cunha pel de leopardo. A imaxe acendeu a ira.
     Pero a inmensa minoría creativa de Galicia non se molesta en buscar o rendemento económico á cultura, nin en deseñar proxectos. Ten un corazón de retrovisor que se quenta arredor de efemérides, frases apócrifas de Castelao e paxaros con diarrea. Mentres, entoa «no hay quien pueda/ con la gente marinera» con voz disimulada como coro do Exército Ruso. O país e a cultura —e viceversa— camiñan na noite sen que ninguén os esperte.