A FILATELIA NAS NOVELAS DE ESPÍAS
NUNCA SENTÍN atracción por James Bond. Os ximnasios e as coctelerías non son lugares nos que me sinta cómodo. Por motivos ben diferentes en cada suposto. Estou lonxe de atender a cada nova película de 007. A última imaxe que teño da serie reúne a George Lazneby con Diana Rigg en 007 al servicio de Su Majestad. Volvín sobre o personaxe coas declaracións de Rigg, que propón que o espía libere algo da carga de feromona aria e sexa «negro ou lesbiana». Non sei como funcionaría na billeteira, pero narrativamente sería ben interesante rachar con esa categoría do cine e da literatura do varón de clase alta que recibe estudos exquisitos e se converte en espía. Remóntase cando menos a Christopher Marlowe, o mestre de Shakespeare, sobre o que nunca se dubidou de que fose xenial, homosexual e blasfemo, e sobre o que se sospeita que era axente dobre de católicos e protestantes. Un amoral, en todo caso; fascinante e repulsivo asemade, como todos os amorais.
Marlowe tivo epígonos famosos, como Os Cinco de Cambridge, ese grupo de rapaces sofisticados que presumían de espiar para Gran Bretaña da raíña Sabela para facelo en beneficio da URSS de Stalin. Neses elites altísimas da sociedade británica rexe entre os varóns a mesma regra inviolable de camaradería que nas pandas de miserables de Finsbury Park. O novelista E.M. Forster explicouno nun artigo no xornal The Nation de 1938: «Se tivese que elixir entre traizoar ao meu país ou traizoar ao meus amigos, esperaría ter valentía para traizoar ao meu país».
O historiador da arte Anthony Blunt compartía a inclinación de Forster. Decidiu traizoar ao seu país antes ca traizoar aos amigos, que eran tanto os seus compañeiros en Cambridge como a arte clásica. O profesor George Steiner dedicoulle un ensaio —George Steiner en The New Yorker; Xerais, 2010—. Steiner fai a conxetura de que Blunt, «mozo entendido e erudito, experimentou unha aversión despectiva cara ao capitalismo» tras reparar en que «lle estaba vetado o acceso a certas pinturas por atopárense baixo a custodia de mans privadas» no seu país. Por contra, na Unión Soviética «as grandes obras de arte estaban expostas nas galerías públicas. Ningún académico, ningunha persoa que quixese reparar a súa alma fronte a un Rafael ou un Matisse precisaba esperar, coa gorra na man, diante da porta dunha mansión».
Blunt sería un bo modelo para a proposta que fai Diana Diggs, dada a súa homosexualidade. Non se puido concretar o momento en que os servizos secretos británicos escolleron a aquel estudante do Trinity College para integralo no MI5, pero si que, aínda que eles non o soubesen, xa estaba a nómina do KGB. Convencido de que a súa loita era recuperar para o público a arte —nunha tradición que nacera nas igrexas medievais—, Anthony Blunt recrutara xa a John Caincross. Tamén ao seu amor, Guy Burgess —«habitualmente ebrio e sempre divertido»—, xunto con Donald McLean e Kim Phibly. Estes tres últimos fuxiron á URSS e Blunt deu en ser nomeado sir pola raíña, quen lle confiou a as súas coleccións de pintura e escultura. Tras ser descuberto, Blunt defendeu que o seu labor fora advertir aos soviéticos sobre as actividades de contraespionaxe, pero os axentes británicos atribúenlle a delación de centos de disidentes do Leste que acabaron as súas vidas tan penosamente como vostedes presumen.
De entre Os Cinco de Cambridge o único que logrou acabar cunha dignidade vital, aínda que non ética, foi Kim Philby. Ao saber que era un dos poucos suscritores do Times Literary Supplement que había na URSS, o profesor e premio Nobel Joseph Brodsky (Leningrado, 1940; Nova York 1999) escribiu un artigo nese xornal solicitando a Gorbachov que Philby fose enterrado no muro do Kremlin en agradecemento ao xeito contumaz e amplo no que traizoou ao seus país. Tamén podería ter delatado os seus amigos. Non todo o mundo apreza a E. M. Forster; de feito, George Steiner considérao un escritor de rango menor, «de quitado Pasaxe á India».
Kim Philby escapou a Moscú cando lle chegou o sopro de aire fresco de que descubriran que non estaba traballando para o inglés. Joseph Brodsky emprendeu o camiño inverso cando lle pasaron «unha lista dunha das categorías sociais que serían sometidas a eliminación» en Lituania. Rememora Brodsky que o autor da listaxe, o xeneral do KGB Serov, fixara 64 categorías establecidas de individuos perigosos. A honra de encabezalas correspondía aos activistas políticos, que viñan seguidos de profesores universitarios, periodistas e empresarios. El pertencía á segunda. Brodsky apunta a curiosidade de que «os filatélicos estaban de noraboa» porque eran os penúltimos na orde da purga, antecedendo unicamente «aos esperantistas».
Brodsky dedicou un ensaio á afección a coleccionar selos, centrado na estampa que a URSS lle dedicou a Kim Philby. Aparece no libro Del dolor y la razón (Siruela), sen que eu me dea explicado o motivo polo que o editor orixinal chantou como título dun libro tan divertido.
Para Brodsky, Kim Philby era «o soño dun escritor de novelas baratas feito realidade». Escribiu esa frase como se pensase na serie de 007 que escribriu Ian Fleming. Considera que «o éxito creciente das novelas de espías no noso tempo é o resultado do radical formalismo vangardista, que fixo desaparecer o argumental de case que toda a literatura europea». O autor ruso séntese tan fascinado por Philby que mesmo propón ao director xeral de Correos da Súa Maxestade que emita «un contra-selo no que poida lerse algo como Kim Philby, traidor inglés (1912-1988)».