O CABARET VOLTAIRE. Seit 2005.

As nosas vidas son paralelas,pero non tanxentes. Tan lonxe. Acordei cedo, por volta da sete e, co sol en timidez aínda. Deiteime no sofá, cos personaxes do meu libro de familia durmindo, para ler a Modiano.'Tres desconocidas'. Tres historias de senllas mozas perdidas entre nomes de rúas de París, unha muller misteriosa e protectora, e un home adulto que fascina e delinque Modiano sempre conta o mesmo conto, dun xeito tan bonito que leo nel unha e outra vez. A cen quilómetros ao norte uns traballadores prenden lume á Ponte dos Santos, cinco mil quilómetros ao oeste milleiros de negros e brancos asimilados en pobreza brulan coches policiais. Arden os santos da ponte, arden as sete cuíñas de Roima. Soa un trono e teño medo polo meu móbil. Afora ruxe a treboada. Na comodidade da lectura, no sangue lento do sofá, garantiría que nada ten que ver comigo.

Óscar Poy Franco e máis eu debatemos onte sobre separación de poderes. Alégame a intromisión de Marlaska na investigación sobre o peso do 8M na peste actual que estaba desenvolvendo Pérez de los Cobos para unha xuíza. Ten toda a razón. Un ministro non pode pedir a un subordinado que lle abra as portas do indagado baixo o argumento de deslealdade.

España creouse en 1812, cando Cádiz organizou a estrutura de poder. Antes, era unha andamiaxe incerta de reinos en equlibrio. Dende hai 188 anos unicamente tivemos un período democrático de solidez, que comezou hai 37. Durante todo o século XIX e case que todo o século XX España foi un latifundio administrado por un cento de familias, abenzoado pola Igrexa, custodiado pola Garda Civil e adornado por un Borbón de paseo. En gran parte nada cambiou. O Tribunal de Orden Público mudou en Audiencia Nacional e a seguridade do Estado continúa baixo o palio do Opus Dei. Entereime onte, lendo máis cousas sobre Cobos. Son vasco, ben o coñecía. Aínda hai un par de anos que lle falei del a un amigo catalán. Case que preferiría saber o da Obra antes; como cando aquel perigoso ministro de Interior, Jorge Fernández, confesaba rezar a un anxo que lle servía como GPS. É intranquilizador que un gobernante crea en supercherías, pero prefiro saber a quen lle pago os impostos.

Óscar ten razón: o goberno socialista e central saltou ás comportas do seu poder para asaltar outro. Os españois, cun cursiño breve de democracia estrutural, non soamente están lonxe de comprender o equilibrio entre as tres trabes do poder, é que carecen de respecto democrático. Cando o Partido Popular gañou as eleccións, a esquerda chantou as tendas Quechua nas prazas de maio para negar os resultados. Agora que o Partido Socialista foi o máis votado, a dereita fai ruído e furia con potas contra os comicios da derrota.

Ocupamos as terrazas como o noso Maio do 68, como a nosa opción de desobedencia consentida, de liberdade capturada á ciencia. Hai toneladas de calor. O lóxico sería confinarnos

Jorge ten unha galería. Álex ten un bar. Manín ten un ultramariños. Quique pinta. Todos falan con cara de susto. Díxenlles: Non houbo unha guerra, non caeron as pontes, non hai buratos nas estradas, non se afundiron os edificios das fábricas, non bombardearon as casas,... recomporemos os ósos antes do que suspiramos.

#bONdíaGz Nunca decido se Lugo ten unha cuberta de cinzas recicladas que abrangue a cidade ou é a néboa evaporando o Miño. Cando menos hoxe dei un rodeo ao centro en bicicleta e puiden alegrarme de ver a Antonio cortando o pelo e de berrarlle unha parvada dende a rúa, e de ver unha muller limpando os cristais da casa para cando solee, e, nunha cafetaría, Ela enmascarada mirando os ollos de El enmascarado (tan novos, tan guapos) como se as esquinas tranquilas e os espazos baleiros quedaran atrás. 

ON PODEMOS bañarnos dúas veces no mesmo río. Compra- mos cada día o pan no mesmo sitio, pero nunca do mesmo xeito. O inmutable é que Dona Rosario e máis eu compartimos o pan. Ela compra un cacho de molete e eu aprópiome do resto. Eu nunca vin a Dona Rosario nin sei nada sobre ela. Imaxínoa como unha señora de pelo pálido e cardado. Simplemente pido o resto do seu molete porque temos o mesmo gusto: xeneroso de levadura, pasado polo forno con mesura, delicadamente amargo.
Hai persoas ás que tes o impulso de parar pola rúa como se as coñeceses. O sábado abordei a Andrés Goteira, o director de’Doghs’, diante da Farmacia Central.
—Ola, Andrés. Son Jaureguizar —presenteime con todo o ánimo.
—Ah, encantado!´—sorriu confuso.
Quedei mirando para as súas gafas, que son anchas e escuras como as que usan os astronautas nas probas de gravidade. El miraba para min esperando un maná de palabras que o liberase da incomodidade silenciosa.
—Estou de compras —sinalou a xeito de proposta de conversa.
—Nada, pois sigue. Encantado de coñecerte —e marchei.
De quen me fixen íntimo amigo foi de Gonzalo Torrente Ballester. Hoxe cúmprense 20 anos do seu pasamento. A nosa amizade comezou cando asistín a unha conferencia que daba en Santiago. Eran os anos 90, os seus anos de despedida. Daquela non lle lera máis que ‘Fragmentos de Apocalipsis’. Fun á charla porque vin entrar unha loira con ollos de neorealismo italiano. Sabía que se chamaba Carmen e estudaba tamén Dereito. Ao rematar a conferencia, Carmen ergueu todo o seu esplendor e interesouse:
—Don Gonzalo. Que opina de la obra de Vizcaíno Casas?
O escritor sorriu perversamente. Levantou a cabeza cansadamente e recolocou as gafas de eclipse para localizar a inocente que lle preguntaba.
—Señorita, he venido a hablar de literatura —mastigou a saliva.
A súa narrativa de Torrente nunca me soubo. Está ambientada na súa sociedade, non na miña. El procede dun mundo limitado e pretencioso do Ferrol que lle curtou a Franco o acceso á Mariña; eu son un cultivo da primeira democracia e do pop de Radio 3. O novelista sostiña, con expresión grave que lle engurraba a fronte, que Franco provocara a Guerra Civil para poder entrar vestido de almirante na cidade que se burlara del. Don Gonzalo éme unha persoa cercana porque Lois Caeiro me ten falado del. Foron amigos durante a cordilleira central das súas vidas: trinta anos.
Dona Rosario leva dende o luns sen recoller o seu cacho do noso pan. Empecei a preocuparme. Como lle collín cariño, agora mesmo vou subir ao hospital provincial para saber se a ingresaron. Quero render honra ao seu gusto culinario.
A vida ten mala memoria. Torrente Ballester é un autor nada frecuentado. Cela, que botou un pulso tan brutal polo Nobel que case lle custa a honra, é ignorado. Hai veces en que a felicidade se dobra pola metade. Pasoume o mércores. Agacheime para meter unha taza no lavavaixelas e xa non volvín ao meu ser.
Como vivo cerca do ambulatorio saín ao encontro dun médico de urxencias. No camiño atopei a Paco Martín.
—Que foi, Jaure? Camiñas inclinado coma un pato coxo.
—Estou recuperando o espírito de Fraga.
Paco Martín é o home ao que mellor senta unha gorra. Sempre ten unha anécdota de garda. Contoume que hai anos debía ir a Caminha dar unha charla. Amenceu castigado por un lumbago, pero non termou do compromiso de ir dar unha charla. Ao chegar a Caminha, aparcou a medio cento de metros da biblioteca.Intentou baixar do coche, pero a gravidade tiraba polo seu corpo con fereza. A parte baixa das costas ardían a lume bravo, coma a cociña do Inferno. Logo se achegou un municipal. Analizado o caso, chamou pola alcadesa, que rapidamente dispuxo unha cadeira de rodas para o honroso escritor. Os curiosos que volvían do mercado ou dos bares reuníronse ao seu redor. Era a novidade semanal. O policía non tardou en organizar aquela entropía veciñal. Abriron un corredor polo que avanzaron, en comitiva, a señora alcaldesa e o señor escritor —impulsado polo municipal— entre encendidos aplausos e vítores dedicados ao valente.
—Faltou a banda municipal —lamentaba Paco, tan distante da cerimonia que a despacha con retranca.
O noso sistema de saúde é menos ceremonioso, máis cercano. Cando asomei pola consulta, atopei un señor co pelo desperdiciado polos anos. O médico tiña unhas mans presididas por un anel cunha cristal de cor vermella perdición. O seu nariz era severo.
—Señor Jaureguizar, cal é o motivo para que veña a Urxencias?
Eu sabía a orixe do motivo, unha dor cruel de cadeira; pero ignoraba diagnóstico. Por iso me presentara no centro de saúde. O doutor preguntárame con tal esixencia dun motivo gordo e dramático que lle dixen:
—Veñen de chantarme unha navalla de feirante nas costas.
Mirou o meu historial médico —breve e livián— no ordenador e valorou:
—Ben, quite a camiseta e déitese na padiola.Imos ver esa ferida.
Como soamente pretendía captar a súa atención, confeseille o motivo verdadeiro de me doese o lombo como a un crucificado. Recetoume unhas pílulas de Valium. Nunca o tomara, pero Lou Reed tenme cantado sobre ese fármaco cando camiñabamos pola beira salvaxe: «Jackie vén de saír a todo filispín,/ creu por un día que era James Dean./ Daquela imaxino que debía estrelarse,/ o Valium teríalle axudado na catarse».
Tras volver á casa, decidín ser un escritor dopado por ver se tiña soños marabillosos como os de Houellebecq. O autor francés deitase neste tempo ás catro de tarde cunha novela do brutal Huyssman, un somnífero doce e unha botella de rico burdeos. O Valium foime fantasticamente. Soñei que entraba na consulta do médico co anel brillante. O doutor erguíase, osuno e altísimo, e me daba un abrazo acolledor que me aliviaba a dor de puñal no lombo. A viaxe foi estupenda, pero acordei coa sequidade de todo o Atacama na boca.
O meu móbil é tan sofisticado que abro o ollo esquerdo e vexo unha columna de Twitter correr a uns centímetros do meu nariz. Lin a un home que se fai chamar Perroloco. Ten unhas entradas no pelo coa mesma forma que as de Risto Meijide. Tuiteaba un artigo de Xosé Luís Axeitos no Sermos. Axeitos foi o fontaneiro da Academia Galega durante varios reinados, nomeadamente baixo o de Ferrín o Breve. Hai quen o culpa de situar o poeta ao pé do cadarso para o rexicidio que cometeu un xornal de Madrid.
Axeitos acusa a RAG de ser unha editora de «dicionarios de efemérides», que eu non o vou negar; pero dicir que o actual presidente, Víctor Freixanes, é un nugallán paréceme inxusto. Sempre se caracterizou por ser activo ata ese punto en que ser activo entra en bucle. Pero, insisto, atacalo pola implicación é inxusto.
Coa RAG empeza a pasar como con Torrente Ballester e con Camilo José Cela, que sabemos que é un pecio afundido na Foxa Atlántica.
Unhas máis tarde, por volta do mediodía, telefoneime con Moisés Barcia, o editor de Rinoceronte. Estiven loubando a súa colección Vétera, na que traduce obras de todo o mundo anteriores ao século XIX.
—E iso interesa a alguén, Moisés?
—Terías que vir a unha presentación e comprobalo.
—Non podo. Estou doente,pero non podías meter os da RAG en Vétera? Meus probes!
O pasado non sempre é pasado. Rinoceronte ten en marcha unha colección de literatura finlandesa á atención de Tomás Ahola e a súa nai, Tuula.
—Tomás vive nas Canarias, non si? —pregunto.

VÍN NUN PISO franco. A década dos 90 empezaba a cansar de si mesma. Eta tiña sección fixa nos periódicos: cada día representaba o seu auto de ira e mutilación.
Eramos tres naquela vivenda elevada sete andares, na parte na que Lugo unicamente sabe descender. Cid e Andrés militaran en senllas organizacións extremas. Nunca con outras intencións que «epatar ao burgués» e facer tábula rasa social. Eu, xa daquela, era presunto vasco. Os tres ocupabamos aquela vivenda escura e despistada da cidade; conformabamos o número e o lugar ideiais para que a Garda Civil nos considerase unha célula durminte. Eu, xa daquela tamén, tiña familia na Zona Especial Norte. Ben sabía ao que nos arriscabamos. O respecto á integridade tardaría un par de décadas en chegar.
Así que, en tanto que célula, decidimos abandonar aquel lugar de persianas baixadas en canto vimos que izaran a Lúa polo sur da cidade. Baixamos a Lugo porque os meus camaradas tiñan unha representación teatral anunciada no Clavicémbalo. Era un monólogo un tanto desordeado, bastante exaltado e notoriamente divertido que escribira Cid.
Lembro que deambulamos de pub en pub como se nos vixilase a secreta e como se a policía secreta fose incapaz de detectar cando unha célula terrorista paga unhas copas nunha barra para ir na busca doutra. Lembro a Cid Cabido fumando, sentado nun taburete co corpo agachado e os beizos erguidos; consciente de que as palabras se gastan, como o amor, se son sometidas a un trabajo esixente. Lembro a Andrés errando por todo o largo de cada local, fumando co ánimo expansivo dun conquistador de América, movendo os brazos como se fosen aeroxeradores dislocados pola tormenta. Os seus xestos esvaecían no mesmo momento en que os trazaba. Lembro a Andrés falando e falando como se lle deran unha inxección mortal e quixese dictarnos unha novela. Lembro rirme a peito aberto en canle co seu humor incontenible e irredento. Lembro a Andrés, en fin, abrazándonos a cada pouco a Cid e a min sen necesidade dun motivo. Lembro a Andrés acendendo outro cigarro e envolvéndonos cunha das súas apertas dadas dun xeito tan artesanal que daban ganas de adormentar nelas.
Aquela madrugada non fomos discretos cando regresamos ao piso franco, pero si acertamos a disolver o talde ao mediodía seguinte. Os meus convidados marcharon despois dun caldo galego. Cociñáramo unha noiva coa que derivei en matrimonio como consecuencia daquel prato maxestuoso. Aínda hoxe, 25 anos máis tarde, vivimos un amor prestixiado e antigo como o latín.
A organización terrorista durou tan pouco que nin sequera chegamos a acordarlle un nome revolucionario e debedor da selva Lacandona, que nin sequera tivemos uns estatutos fotocopiados clandestinamente na máquina dun instituto de ensino medio.
O motivo non foi que evitásemos deixar cheiros para os cans da Garda Civil, que —estabamos certos— xa nos rastrexaban polo edificio, senón que a función da vivenda coas persianas baixadas era dar unha noite de acubillo o meu amigo vigués, Cid, e o seu amigo vigués, Andrés.
Unha mañá de moitos anos máis tarde, Andrés Vila espertou cunha imaxe fixa na cabeza e recoñeceu aquel anuncio bonito de bombillas luminosas como a morte.
Nestes meses pasados, Xosé Cid Cabido escribiulle a novela que Andrés nos recitara compulsiva e fragmentariamente aquela noite en que nos crimos un comando referencial na Historia da Galiza. ‘Tres pintores’ (Xerais) está feita do cachiños que Cid foi recollendo dunha vida cerca do home máis divertido e expansivo do mundo. Unha mañá de aí atrás, debeu de ser o martes, Celia Torres —ela tamén é amorable— contoume que Cid Cabido deixou de emigrar de casa en casa da ría de Vigo para regresar á Florida, o seu barrio da cidade que nos deslumbra este Nadal. Colleu piso cerca de onde vivira Andrés.
—Unha vez, Cid e Andrés tiveron un accidente de coche. O coche era vello e ían despacio, pero saíron da estrada. Todo o que se lle ocorreu dicir a Andrés sobre aquel trauma era que fora «unha sensación moi desagradable».
En ‘Tres pintores’ hai tamén un coche, un Renault 8, e un Andrés Vila, que se fai chamar O Viñas porque así llo requiriu o guión.
O narrador e O Viñas deciden unha noite aleatoria, podería ser a noite dun martes, marchar de viaxe dende Vigo a París. O Viñas é pintor e os pintores aprenden dende meniños que a luz de París vai iluminarlles o talento. Ben, é mentira; pero loce na túa biografía da Wikipedia. París ten unha luz nublada, pálida e caprichosa que tamén podes atopar en Lugo se miras para arriba e cadra que non chove nese intre. E aforras un ril en gasolina.
Volvo ao libro. Dous camaradas soben nas Travesas a un Renault desahuciado para ir medir a luz de París. A crónica desa viaxe ten a mesma compoñente de feliz negación do día seguinte, a mesma angustia da fame e a mesma doce ollada da ilusión que as novelas de Henry Miller. A necesidade é unha fábrica de sucesos indignos dos que nos arrepentimos en cada día do resto da nosa conta atrás.
Cid Cabido é o escritor galego máis talentoso. Afirmo isto sen gana de repetilo porque, cando o digo, parezo unha desas estudantes que che ofrecen un taco de melón ou unha loncha de xamón nos supermercados, e que son tan desprezadas polos clientes. Cid éo mellor de nós, pero ninguén parece decatarse. Cid Cabido tamén é o noso autor que mellor pinta o humor, con eses tons entre os fauvismo de Matisse e o expresionismo abstracto de Rothko.
As situacións de cine mudo e o esperando a Godot que trasluce a novela, con armar a obra, palidecen se se poñen ao lado do retrato ao natural que o escritor traza do seu amigo finado.
O contador da trama entra nun bar ao pri meiro da novela. Dá co Viñas «arrimado á barra, co cigarro na boca e o gintónic ao alcance dos seus longos dedos, ou sexa como calquera outra noite en calquera outro bar». O pintor subxace «instalado no seu ‘dolce far niente’ e sen sufrir a máis leve merma de autoestima».
Os dous amigos saíran de Vigo «obviamente sen mapa ningún» e sen un cadelo que lles baile. Collen un autoestopista na saída desa cidade que nunca se apaga. O rapaz, que aspira a chegar a Barcelona, tampouco leva encima obxecto de maior valor que tabaco. O resultado é que os tres conviven durante os cinco días da viaxe —en 1984 París estaba nas antípodas de Vigo— nun Renault 8 gastado como un discurso reiterado. Aliméntase a base de fuagrás, pan roubado e fume de cigarros que marcha como o tempo fugaz de Casablanca.
Dentro do coche, conta Cid Cabido, «como de costume, O Viñas espertaba pola noite arriba e botaba un cigarro, a pesar de saber que xa non podería máis tabaco en moito tempo».
Lendo ‘Tres pintores’ regresaba a cada pouco a aquela noite na que ameazamos a seguridade da sociedade galega e puxemos en cuestión a solidez territorial de España. No medio dese encoro negro que é a madrugada erguínme para desecar a próstata do alcool que ameazaba con rebentala. Vin luz na cociña, ese lugar de encontros a unha hora calquera. Atopei a Andrés. Estaba sentado nun tarabelo de plástico. Cruzara as pernas meticulosamente na súa delgadez. Fumaba o seu cigarro de centinela. Lembro que me dixo algo, lembro que me quixo dicir algo con «aqueles ollos de actor a punto de entrar en escena», pero o meu soño era tan denso que o ignorei. Arrepíntome.

ANÍBAL MALVAR soaba pesaroso ao outro lado do teléfono. Chamárao para informar sobre o secuestro de Fariña (Libros del KO) de Nacho Carretero. Toda a miña empatía, Nacho. Aníbal escribiu novelas negras nas que era o protagonista: facía de canalla —variante lírica do macarra— que convida a unha loira platino a cear espaguetes con Jack Daniel’s sen destilar mentres fuman rubio de contrabando. Aníbal fala guionizado, como James Cagney: «Píllasme fóra de circuíto, Jaure; os meus amigos narcos están no cárcere, cobrando a non contributiva ou mortos. Hai tempo que non vexo os rapaces. Cansei de irlles aos enterros. Había demasiada secreta dando a nota».

     Malvar camiñaba Compostela abaixo para ir ao dentista. Cantoume un poema de Góngora que musicara Paco Ibáñez: «Y sé de otra buena vieja,/ que un diente que le quedaba/ se lo dejó, estotro día,/ sepultado en unas natas». Queixóuseme da súa decadencia con esa inquina contra o tempo que supuran os guapos. Aníbal é un profesional da mocidade e da beleza, como Camilo Nogueira. Agora, teme sentirse «desmoronado de la carrera de la edad», que escribiu Quevedo.
Escoitándoo cantar a Góngora e pensando en Quevedo, pregunteime por que carece de letra a harmoniosa dodecafonía que España ten por himno. Entendáseme: sorprende que un reino de poetas soldados (Quevedo, Lope de Vega, Calderón, Cervantes) deba cantaruxar entre dentes a Marcha de granaderos.
     Tivemos que agardar a que a emigrada fiscal Marta Sánchez —remedo moderno de Conchita Piquer— nos describise os seus suspiros de España: «Grande España, a Dios le doy las gracias por nacer aquí,/ honrarte hasta el fin./ Como tu hija llevaré ese honor,/ llenar cada rincón con tus rayos de sol».
     Non vou propoñer Soldados del amor da cantante coruñesa como himno alternativo, aínda que me emocione recordar como unha Marta Sánchez crisálida susurraba á mariñería de bromuro destacada na Guerra de Iraq: «Únete a mi ritmo/ el ritmo del amor./ Soldados/ somos soldados/ del amor/ somos soldados del amor». Certamente, prefiro esta letra debedora da marcialidade mística de San Ignacio de Loiola que mestura patrioticamente o rigor militar e o cariño.
     Non farei bromas porque levamos unha semana mollando os dedos en bágoas para pasar cada páxina da loita pola liberdade. Vimos de luns a vernes alguén soxuzgado nun tribunal por publicar ocorrencias nas redes sociais. Twitter é unha CNN de rapeiros, cassandras, artistas de Arco e músicos dodecafónicos que pasan a gorra calva.
O presidente da AELG, Cesáreo Sánchez Iglesias, denunciaba un día de aí atrás que «faltan garantías democráticas no exercicio dos dereitos civís». Non lle falta razón. Sánchez Iglesias chamou a reunirse nun parlamento na sombra a escritoras, escritores e escritoros —espero que convoquen a Suso de Toro, reflexiona con estilo— que se reunirá en Pontevedra este outono.
     É sabido que o entremés é o xénero literario máis cultivado polos autores cando deciden xuntarse para especular sobre a altura á que se atopa o ceo cada mañá. Alégrome pola hostalería pontevedresa, tan necesitada de ambientes literarios como a Academia Selvaje, que frecuentaba Cervantes, ou a Academia Mantuana, que tiña a Lope por secretario.
    O problema dese parlamento das letras é que todos van ser movemento nacional —benegués ou enmarés— e non darán lograda a credibilidade.
   A dereita inventou a tertulia para darse a razón. Ensaiouna nos salóns de París, desenvolveuna na radio, perfecciónouna na televisión e agora triunfa con ela no Snapchat. A fórmula é poñer cinco ou seis señoros expoñendo certidumes conservadoras e, polo tanto, disimulablemente sensatas. O xénero tertuliano debe ir salpimentado coa intervención discordante esquerdista —nunca nacionalista—, que, no remate da discusión, asumirá estar equivocado. Con ese contraste, o argumentario da maioría natural sobe como a levadura.
    Outro día de aí atrás soñei con que llo facía ver ao presidente da AELG. «Cesáreo, os esquerdistas inventastes o asamblearismo no Jeu de Paume de Versalles en 1789, pero a dereita venceuvos co parlamentarismo: un asamblearismo con usías, conserxes e cafés a 80 céntimos». «Xa, e que propós?». «Necesitades un discordante, un estafermo no que bater».
    Pensei en Caneiro. O escritor de Verín aínda debe de ter pola casa un exemplar renegrido de ‘Novo do trinque’, que editara o Bloque. É unha reliquia incorrupta de cando transitaba pola estrada secundaria da esquerda galega. Unha vez escoteillo: «Ía escorándome cara ao politicamente correcto e tiven que dar un volantazo para incorporarme a esa autovía da transgresión institucional que é o PP». Ben que te entendo, amigo.
    Aplaudo a iniciativa da AELG, pero vai falta de ambición. É mellor artellar un goberno na sombra para cando os poetas enchamos de libros O Hórreo. Manolo Rivas faino no cabazo e cada ano ten unha colleita vermella de Hammett.
    Ese goberno lírico debería cambiar os nomes das consellerías. Soan ásperos. Por se alguén do Batallón Literario me le, propoño a Consellería de Luar, que se ocuparía do Panteón dos Galegos Ilustres, e a Consellería de Alegría con Rosalía, na que situaría a Isabel Risco. A actriz podería recrearnos os graciosísimos monólogos cos que a padronesa facía escangallarse da risa a Murguía. Nunca asimilei que a poeta lograra xerar a menor ironía, pero os rosaliáns non paran de afearme o escepticismo.

EU SEI QUE O SECRETARIO xeral de Ciudadanos, José Manuel Villegas, é intelixente. Seino porque usa lentes. O seu razoamento é hegeliano: pide que coñecer a lingua dun virreinato de España non sexa requisito para ser funcionario. Quere rebaixar o galego, o vascuence e o catalán a mérito, a palmada nas costas, a guinda no pastel, a apreciación sobre o Código Civil dun pasante de bufete. O secretario-cidadán explicouno de xeito elocuente: os profesores da asignatura de Catalán deberán saber español para dar clase e mesmo «se les valorará» que saiban catalán máis que «se le valoraría a un cirujano». Ao cabo, para aprender a usar o bisturí de láser soamente se precisa saber castelán porque xa lle traducirán as instrucións do inglés.
     Como José Manuel Villegas milita nun partido liberal, dou por suposto que leu A liberdade pasou como unha tormenta. Nese libro, Saint Just aconsella que os burócratas que estean en contacto cos administrados sexan «populares, paternalistas e domésticos». El fantasía con restarlles aos funcionarios destinados na retagarda administrativa o traballo de aprenderen idiomas, dado que ben poden comunicarse entre eles na lingua de signos.
     Por visionario que sexa o secretario xeral de Ciudadanos, non repara en que propón que se interpoña unha babel de confusión entre os empregados públicos que atenden a cidadáns e o resto. Vou convidalo a Lugo un segundo sábado de mes. Ese día, un sacerdote misa na capela do Carme segundo o rito de Trento, que é igualitario: amosa a mesma caluga a todos os fieis e fala de Deus na lingua que nos une, o latín. Dende Fisterra ata Constantinopla todos os fregueses comprenden a palabra divina, felices de estar a salvo desas linguas vulgares nas que se deturpou a latina. Villegas nin imaxina as conversas frescas que manan á saída da Capela do Carme nin a vivacidade coa que brotan as citas de Virxilio unha vez que os falantes se senten liberados da imposición.
     Espero que, despois de ver unha misa tridentina en Lugo, considere a miña proposta de que os empregados públicos falen co administrado dándolle ás costas e no latín baixoimperial que mamaron na casa.
     O empresario vigués Sanjurjo Badía defendía que «o interese abre a porta de todos os entendementos», polo que el non falaba outra lingua que a galega. Nunca un negocio perdeu por culpa do idioma. Sanjurjo reparou o iate de Jules Verne na súa segunda estadía en Vigo, en 1884. Existía a lenda artúrica sobre que Sanjurjo e Verne se cartearan, que era o que facían os namorados antes de cepedear en Instagram con Aitana. O maior sabio no escritor francés, Piero Gondolo della Riva, reiterou no congreso verniano que se celebrou estes días en Vigo que «nin se coñeceron». Della Riva avala a súa afirmación cos diarios de viaxe do escritor, onde hai apuntamentos sobre a cidade galega.
     Os seareiros de Cepeda —o concursante ourensán de Operación Triunfo— sabemos que o amor pode converternos en Príncipe de Mondoñedo ou en Rey das Tartas, sabemos que ninguén pode ter todas as culpas por querer e ninguén pode almacenar as excusas todas para rexeitar ese cariño. Os cepedistas asumimos a indiferenza de Aitana, aceptamos que este ano a primavera chegará máis tarde porque a luz non deixa de encarecerse, asumimos que «tristeza não tem fim, felicidade sim».
   Malia resignarnos, os alentadores de Cepeda defendemos que hai que expresar os sentimentos en calquera circunstancia; mesmo nunha novela, como fixo Mary Cholmondeley en A traba (1902). A editorial Hugin e Munin vén de traducila a un dos idiomas que Villegas nunca aprenderá.
Esa obra vitoriana narra un triángulo de amor tan bizarro e tan común como calquera outro. A protagonista, Mary, ama a Jos, un soldado que loita en Exipto. Mary mímalle a ausencia en Londres. Ao regreso de Jos, ela confunde a felicidade evanescente coa tristeza infinda cando o soldado namora de Elsa, unha rapaza que bebe os ventos por Lord Francis. Mary intercepta unha carta na que o nobre confesa que soamente pretende desflorar a Elsa antes de abandonala. Lord Francis está casado cunha fortuna e non hai nada máis estable que un matrimonio financieiro. Mary pode evitar a catástrofe,pero cala o que sabe sobre o infiel porque busca a desgraza para Jos e Elsa. Biólogos de Houston descubriron estes días que os celos dan devorado un corazón humano en dúas trabadas.
     Supoño que os personaxes de Mary Cholmondeley poderían falar entre eles nesa lingua tosca e septentrional que é o inglés —amansada polo francés no século XI—. Sen embargo, deberíamos coidarnos de que os funcionarios non perdan autoridade por contestarnos no mesmo idioma no que os interpelamos.
     Podería acontecerlles aquela desgraza que desesperou ao Xapón trasa derrota de 1945. Kenzaburo Oé relata que «os adultos sentaron arredor da radio e choraron. Os nenos xuntáronse no camiño de terra e bisbaron descontentos asombrados e decepcionados» porque o emperador Hirohito se dirixira a eles pola radio «cunha voz». Nunca antes imaxinaran que o Soberano Celestial falaba coa vulgaridade fónica dun administrado.
     E ata aquí chegamos os catro. Falando cada quen no seu idioma: Villegas, no idioma de cavar trincheiras; Cepeda, no idioma de cantar a desesperación; Mary, no idioma de prenderlle lume ao seu resentimento, e eu, escribindo en galego. Hai algo que nos une por riba de que usemos linguas incomprensibles entre nós: a sensación de sermos rarezas, como unha misa tridentina nun sábado de Lugo.

A NOITE EMPEZA cando tropezas con dúas latas de Red Bull no portal da casa. Deducino porque lle lin a Valle Inclán que «la batalla comienza cuando los ojos llegan a mirarla». Valle Inclán aprendeuno cando sobrevoou a Primeira Guerra Mundial para o diario El Imparcial. O escritor comprendera que a realidade é fragmentaria porque se carteaba cos presocráticos, pero tamén intuía por Platón que a realidade nace cando abrimos os ollos pola mañá e se extingue ao durmirmos.
     Tales de Mileto defendía que o mundo está composto de auga, lume, terra e aire. Uns rapaces do meu edificio, que leron a ese presocrático no móbil, saben que o Red Bull está feito de auga e lume. A terra e o aire xa estaban no portal cando empezaron a beber dentro, a bebida enerxética completou a súa realidade.
    Os cineastas non toman Red Bull para rodar. Prefiren chocolate ou, talvez, café. Isto último seino porque unha noite finada desta semana visitei a rodaxe de Longa noite, de Eloy Enciso, na estación de autobuses de Lugo. A rodaxe empezou para min cando cheguei ás dársenas nas que dormitaban unhas baleas de grandes cabezas metálicas e coloridas, descansadas xa dos viaxeiros que transportaran durante o día. Na escena que filmaban esa madrugada, unha muller agardaba a chegada dun bus no que viaxaba o fillo.
     O protagonista de Longa noite, Anxo, é un fuxido que corre polos montes opacos de Galicia para chegar a casa. Abstereime de contar máis nada do filme dado que os novos cineastas reservan unha liña narrativa para que os espectadores non confundan as súas películas con videoarte por fragmentarias e presocráticas que sexan. Os seus filmes son mobles do Ikea que che van entregando por pezas para que os armes na brancura inocente da túa cabeza.
     O trasfondo é a Guerra Civil, esa tauromaquia goyesca que pincelou Franco. Como non conseguía pintar como o tamén ferrolán e contemporáneo Sotomayor alentou un belén vivinte de horror coagulado no que os españois se arrincaron a pel a tiras os uns aos outros e viceversa. A Franco veulle ben porque se fixo unha pelica de grana e ouro. Cubríalle o corpo extenuado e frío cando o xenro o entubou de astronauta para mandalo á viaxe cósmica. O Marqués de Villaverde tivo conciencia de estar camiñando no fango da Historia cando quitou ao sogro unhas fotografías que subiu ao Instagram da época, a Interviú. Os españois compraban esa revista para informarse sobre as rapazas en flor de Proust, pero un novembro sorprendéronse cunha parodia do miliciano que cae en combate de Robert Capa feita nunha cama incruenta da Ciudad Sanitaria de La Paz.
     A ditadura deu nesta democracia que bebe o champán do Ibex 35 e na que o goberno de paso move a capricho os marcos da división de poderes. Dada a volatilidade do sistema, Eloy Enciso (Meira, 1975) remontou o caudal da Historia para chegar a un momento sólido. Díxome: «Teño preocupacións políticas e sociais, polo que intento coñecer as causas do que está pasando agora». O director foi subindo pola cucaña esvaradiza que todos aceptamos como ‘Transición modélica’ ata parar na posguerra «porque o que acontece é unha herdanza do Estado e da sociedade que se formaron daquela».
     Na noite longa de pedra que compartimos na estación de autobuses, Eloy tendeume un chocolate que fumegaba nun vaso de plástico lívido mentres me revelaba que, na carreira a ningures de Anxo polo monte, «hai unha sorte de aparicións que tentan comunicarlle mensaxes en forma de cartas».
     Na súa película argumenta que «a palabra é unha arma de poder. A través da linguaxe das leis e da burocracia imponse a orde na sociedade». E, claro, pensei en citar pedantemente a Foucault: «A función da palabra é conxurar poderes e perigos». Pero calei porque supuxen que os rapaces do Red Bull poderían ter chamado aos amigos para montar un afterhours estorbando o meu regreso á casa. Ignoro a orixe desa idea. Será porque me deixei arrastar pola mala conciencia sobre o mozo falecido en min ou será porque lembrei a Valle Inclán en La medianoche. Visión estelar de un momento de guerra (Alianza): «La guerra hay que verla desde una estrella, fuera del tiempo, fuera del espacio». Eu non podía ter unha panorámica astral do que acontecía no meu portal, así que recitei a Eloy Enciso o poema de Rosalía aquel de «Adeus director, adeus cámaras,/ adeus sonidistas pequenos/ marcho que teño que marchar».
     Xa deitado na cama, estiven lendo no móbil sobre o Premio Seix Barral concedido ao coruñés Agutín Fernández Mallo. A súa novela vai de batallas que el coñeceu polo plasma. «Cada persona del planeta está conectada de alguna forma con algún muerto en alguna guerra», expresou con brillantez.
     Nunha escena do seu libro galardoado, Trilogía de la guerra, visita a illa de San Simón canda o líder de Siniestro Total, Julián Hernández. Ese encontro desconcertaríame senón fose porque eu atopei nesa illa a Boris Izaguirrre. El puxo cara de plató televisivo en vez de responder a un comentario meu, tan sólido como macabro. Expliqueille que o solo de San Simón, na ría de Vigo, está composto por un estrato de campo de concentración sobre un estrato de leprosería, que é o noso Atapuerca do sufrimento coagulado.
Na novela de Mallo, aparece o tenro, poeta e vivariense Carlos Oroza. «Hay que volverse loco para ignorar que estamos recluídos/ Ponerse del revés y andar del lado de los muertos».