PINTADE HOLOGRAMAS DE CASARES, NENOS

LEV TOLSTÓI ten unha novela cativa, El diablo, que debería parecerlle fumigante para o seu matrimonio. Tras escribila en dez días, escondeuna na cana dunha bota e alí viaxou o manuscrito ata que morreu. Temía que a muller a descubrise. O editor que se fixo cargo dese texto mostrenco debía de ter o olfacto apagado.

El diablo (Galaxia Gutenberg) está protagonizado por un terratenente de San Petersburgo que ve caer o seu imperio polas débedas que deixou o seu pai no pasamento. Marcha vivir ao campo para administrar os restos das colonias familiares. Despois de dous meses de bucolismo consegue que a primavera floreza nas terras abandonadas, pero a primavera tamén florece no centro do seu corpo. Daquela, impón a dialéctica de clases; actúa como propietario cunha campesiña que lle cobra unha miseria.
Non sei se Vicente Risco leu esta novela, pero si que a súa visión do Demo sería semellante á que describe Tolstói. Carlos Casares contaba que Risco imaxinaba o Inferno con lume real e ardente. O vello escritor temía que, se pecaba, acabaría envolto en lapas coma un bonzo.
Cada parágrafo da novela de Tolstói contén un reproche moral ao seu personaxe. O autor vai advertíndolle ao lector de que o protagonista é un sátiro e un perverso, polo que non entendo que se sometese á incomodidade de camiñar con medio cento de papeis na bota. O sexo para Risco debía de ser un averno que cercaba as lindes consagradas da súa casa. Aínda que tanto debería de terlle. Adoitaba facer ás beiras á súa futura muller dende a rúa, falando con ela a través dunha ventá. Como Vicente era un lareteiro erudito, a rapaza aburría de escoitalo e, de cando en vez, pedíalle á nai ou a unha irmá que a substituísen na escoita. O pretendente era tan chosco que nin se decataba da pillería.
Estamos nos días da pillería cultural, na semana das Letras Galegas, cando a sociedade galega finxe que lle interesa a literatura do país e que está orgullosa de que os colexiais pinten o holograma do homenaxeado.
André Gide padecía un agudo desexo de trascender e, asemade, unha envexa incontrolable do éxito terreal de Anatole France. Gide escribe nos seus Diarios (Lumen): «France adula os seus lectores. Cada un deles pode dicirse: Que bonito! A fin de contas, non debo de ser tan parvo: isto é o que eu tamén pensaba».
As expectativas para o Día das Letras eran elevadas este ano. Casares empobreceu o estilo e frivolizou o contido nos artigos de prensa para ser popular. Logrouno. As señoras que sentaban nas terrazas da Mariña coruñesa tecer patucos descubriron que a lingua sen rozar das súas asistentas tiña un código similar ao español, comprensible e mesmo de certo chiste.
Releo esas colaboracións periodísticas. Son ben interesantes, divertidas; pero soamente para os que coñecemos o mundo sobre o que o escritor ourensán ironizaba.
O relato periodístico de Carlos Casares, —tan inocuo e amable—, resultou efectivo cos seus contemporáneos, pero faise lonxano para as novas xeracións.
Podemos traducir Ilustrísima para o inglés; podemos comisionar, como cada ano, a González Tosar e a varios escritores bos e xenerosos de Galaxia na Feira do Libro de Bos Aires; pero iso non revivirá este after hours canso que é a Festa das Letras.
Dáme mágoa por todo o que loitou Francisco Fernández del Riego, mesmo laméntoo polo esforzo inxente de Carlos Casares en converter a cultura galega nunha cultura que sexa normal en Galicia. O novelista ourensán expandiu Galaxia, modernizou o Consello da Cultura e achegou propostas lingüísticas determinantes como parlamentario. Certo que apañou toda canta responsabilidade puido, que transpiraba ansiedade por vestir púrpuras; pero marcou a dirección cara á que avanzou a cultura do país e deulle o empuxe que a mantivo en movemento durante décadas. O grande erro de Casares foi buscar ferozmente o recoñecemento a través versión máis vulgar e baleira da súa ampla actividade, a que se publicaba en prensa.
A súa man vese tamén nas Letras Galegas do seu tempo, pero a fórmula de consagrar unha xornada a un escritor xa non funciona, como estamos vendo este ano. Tolstói escribe a maldade de que «as viúvas gardan cara ao difunto un sentimento de veneración moi distinto polo que sentiu el en vida» en El diablo. En Galicia, cada 17 de maio, somos viúvos e orfos literarios de bágoas secas. Ningún autor creara expectativas tan elevadas como Casares, ningún autor defradounas nunha medida igualable.
O mellor indicador é que este ano tampouco houbo unha lectura sincera dos seus libros; houbo unha lectura para ocupar o tempo lectivo do estudantado e unha lectura para dar conferencias, concertos ou para animar a xente a correr con horribles vestimentas fuorescentes, como se ascender o Gaiás suando fose unha actividade intelectual.
O erro na política cultural que se desenvolve dende todas as institucións e colectivos, dende os políticos e tamén dende os sociais, consiste en empuxar os nenos para que debuxen, escriban, toquen o clavicordio ou corran un maratón motivados polo autor das Letras Galegas. A excusa é que eles son o futuro. As grandes masas de adultos que agora escapan dos libros tamén foron o futuro, tamén pintaron hologramas de Vicente Risco no Día das Letras de 1981. Poñer os seus fillos a pintar descárgalles a conciencia. Dentro de trinta anos, os seus netos tampouco lerán, pero serán un novo futuro.