O NOSO BLOOMSDAY MELANCÓLICO

30 mai 2015

O 18 DE MAIO ACALMOU todo. Foi pasar O Día das Letras e calar a controversia. Tanto ten hoxe que Filgueira Valverde fose un cínico arribista ou un infiltrado valente porque rematou o 2015 cultural de Galicia. O ano comeza a principio do verán, cando a Real Academia Galega designa —cun sistema de votación vaticano no que elixe unha congregación de 25 persoas— a quen debemos ler e avaliar durante os seguintes meses. Nese momento iníciase un ciclo que se prolonga ata o 17 de maio do ano posterior. As Letras Galegas son o evento que dota de contido boa parte dos congresos, debates, ensaios, obras de teatro, discos e mesmo películas que se realizan nos dez meses posteriores.
Ese feito de que o acto central da nosa cultura, o elemento que marca a maior parte de actividade, teña como referente un intelectual finado hai dez anos, implica que a cultura galega descobra, admire ou rexeite o seu pasado; sen referencias ao presente ou ao futuro. Calquera chegado de novas a este país farase a idea de que a cultura de Galicia desapareceu e que agora facemos traballo de arqueoloxía e catalogación sobre os persoeiros, e sobre as súas obras e os seus eventos.
Seica esta cultura funeraria e memorialística que padecemos no país non incomoda a ninguén. Ao contrario, tanto escritores como asociacións saben que o futuro non existe e que o presente tanto ten cando un pode manter unha discusión viva sobre «poetas medievais de dubidosa existencia, polígrafos decimonónicos, asasinados xornalistas republicanos de obra exigua, poetas auto(?)traducidos e, tamén, os grandes esteos do noso canon literario», como escribía Xabier Cid en Praza Pública.
O ano cultural que remata —transcorreu de xullo do 2014 a maio de 2015— foi outro ano perdido, sen grandes noticias nin emocións. Non houbo unha novela transcendental ou unha montaxe teatral que vaia ficar no tempo. O éxito inesperado e grandioso de A esmorga, o filme de Ignacio Vilar, e a tradución de A divina comedia, que houbo de financiarse Darío Xohán Cabana, é todo canto sobresae no balance.
E aínda temos que soportar que as autoridades culturais e políticas nos garantan un porvir. Non faltou un brinde polas «mil primaveras» e outras ilusións enganosas.
O problema non é tanto que ninguén na cultura crea nese longo prazo, é que tampouco atoparemos quen nos axude a logralo dende España ou Europa. Fáganse unha idea de como poden vernos os foráneos se lle contamos que dous dos libros destacados son a Biografía intelectual de Xosé Filgueira Valverde, de Alonso Montero, e A poesía oculta de Filgueira Valverde, de Freixeiro Mato.
O primeiro exculpa ao expolítico franquista de selo e o segundo trata de demostrar que Noriega Varela non escribiu tres odas a Franco que se lle atribúen. Freixeiro Mato enumera indicios válidos de que o poeta mindoniense non é o autor deses poemas para transformalos en probas de que os redactou Filgueira. Menos mal que é filólogo e non xuíz.
No caso de que Freixeiro levase razón, cómpre preguntarse: E que? Foi o único? Alonso Montero fai unha relación de poemas sinceiros, exaltados e pragmáticos referidos ao dictador en Os poetas galegos e Franco (Akal).
Expresouno acertadamente Xabier Cid: «De súpeto Xosé Fernando Filgueira Valverde é un alieníxena, un corpo alleo: un colaboracionista do franquismo nun país onde ninguén colaborou co franquismo, un señor de dereitas onde nunca ninguén houbo de dereitas, unha minoría que debe ser ignorada e menosprezada». Incide en que «non esquezamos que a metade somos de dereitas. Igual cá metade que falamos o galego. E que moitos máis da metade colaboramos co franquismo, ou somos netos e fillos dos que colaboraron co franquismo».
Tanta discusión sobre Filgueira deixou tocadas as Letras Galegas. Aínda que eu me rebele contra que se consagre a nosa festa maior a un cargo franquista, non podo desoír o razoamento de Xabier Cid. Lémbrame ao que escribiu Pierre Assouline na novela Sigmaringen (Navona, 2014), sobre o réxime colaboracionista de Vichy: «De Gaulle quixo facer crer aos franceses que todos foran resistentes. Precisaba diso para reconstruír o país». En Galicia negamos o pasado familiar para entrar puros na democracia. Seica o alcalde de Beade é un exotismo.
Cid apostaba por vivir as Letras deste ano sendo conscientes de que non hai outro país que dedique tanto tempo e esforzo a un dos seus escritores. Nin sequera Escocia, que lembra ao poeta Robert Burns no Burns Supper; nin sequera Irlanda, que almorza riles no Bloomsday de James Joyce.
Todos os anos, mentres agardamos para que se pronuncie o cónclave das Tabernas, sentimos peticións afogadas para que o Día das Letras se dedique a un autor vivo. A celebración non deixa de ser unha fantástica operación de mercadotecnia planificada por Fernández del Riego para publicitar un autor.
Daquela, cómpre preguntarse: Non sería preferible que Ferrín, Darío Xohán Cabana, Fernández Paz ou Luz Pozo puidesen gozar o recoñecemento social a que marchen intuíndo que unha década máis tarde serán protagonistas?
Raquel C. Pico fai varias propostas «para salvar o Día das Letras Galegas» en Disquecool. As suxestións poden sintetizarse en contar unha historia atractiva arredor do celebrado e en facelo nas redes. Lois Pereiro era unha grande epopea en si mesmo, pero Antón Lopo fixo de Novoneyra un personaxe épico en A distancia do lobo e Beatriz G. Turnes revelou a Piñeiro como unha espía emocionante na súa biografía.
Pero houbo que silenciar o relato de Filgueira Valverde, que era o tema do traidor e o heroe de Borges. Como consecuencia dese ocultamento, o homenaxeado pasou con pes de gato polos centros educativos do país. Os poucos profesores interesados en que alguén experto lles falase sobre o egrexio protagonista das Letras non atoparon expertos que aceptasen.
Filgueira Valverde brillou con fulgor pola ínfima presenza nas redes sociais. Deberon quedar sorprendidos de que se lles trate de interesar polas Letras Galegas, o noso Bloomsday melancólico, cun intelectual sepultado pola súa censurable biografía.
É cousa de pensar nun Pereiro Supper, nun día dedicado unicamente ao poeta monfortino, dado que foi o único autor que logrou que Galicia se identificase co evento maior da nosa cultura.