A VOSTEDE TAMPOUCO LLE GUSTA, VERDADE?

Galicia tomou en serio a arquitectura soamente dúas veces na súa historia: na primeira deu o románico; na segunda, o barroco galego. O historiador Ramón Villares tenme falado dese tempo no que Galicia refulxía, no século XVII. Estou por non acreditar en que foramos algunha vez un país rico, pero Villares é un sabio e abóndame a súa palabra. A maiores, conservamos os fósiles pétreos dos marabillosos pazos e igrexas do noso barroco. O románico quedou lustroso no país e mesmo demos moldeado un barroco particular.

A complicación formal do barroco é inusitada no noso país se consideramos os criterios estéticos: tendentes a sinxeleza e á sobriedade dende o románico ata as últimas creacións en arquitectura, pero tamén na moda ou na gastronomía. Preferimos que as cousas estean o máis achegado posible ao natural. Os nosos modistos trazan poucas liñas e na cociña preferimos a cocción. Mesmo na arquitectura preferimos tocar o menos posible as edificacións: mellor ladrillo visto ca cementado e pintado.
Porén, os nosos arquitectos saben aplicar a pureza estética, o «menos é máis» de Mies van der Rohe. Fóra saben valoralo. O compostelán Alberto Veiga gañou recentemente o premio máis importante da profesión en Europa, o galardón que leva o nome de Van der Rohe, co edificio da Filarmónica de Szczecin. Veiga sinalou que a liña mestra da súa arquitectura é a sinxeleza: «Son galego. Gústame todo o máis claro posible, sen distorsión». Soamente precisou de volumes masivos, cubertas agudamente inclinadas e elementos verticais para mimetizarse cos edificios do barrio e para que o seu tivese «expresividade».
Alberto Veiga sabe da virtude do branco para dar volume á luz, como sabía o escritor Thomas Bernhard, que contaba nunha entrevista publicada en En busca de la verdad (Alianza) que estaba pintando su casa de branco, «como é lóxico».
O Premio Europeo de Intervención no Patrimonio Arquitectónico vén tamén de recoñecer a outros galegos, Isabel Aguirre e Celestino García Baña, polo seu proxecto para mellorar o mosteiro de Caaveiro, nas Fragas do Eume. O xurado destacou a súa humildade como arquitectos, ese intento tan galego de pasar desapercibidos, a «renuncia a favor da expresividade do lugar e a economía de recursos que consegue unha máxima integración co sitio».
Acordo da elegancia e da lixeireza de Caaveiro, alzada no curuto dun penedo, cada vez que entro por motivos sociolaborais nunha desas igrexas modernas das que se dotan as clases medias que se citan para vivir en barrios novos. Ao adentrarme neses templos de vangarda temo atoparme unhas porterías de fútbol sala e unhas barras para exercicios xinmásticos.
Sendo edificios de culto, semellan edificios de culto ao corpo, porque son desmesuradamente amplos, innecesariamente altos e están decorados cun simbolismo abstracto contiguo co incompresible. Eu adoito escoller unha liña vertical para ir percorréndoa ata dar con outra horizontal que se cruza. Confirmo dese xeito que estou nun templo católico. Os únicos templos que fan vibrar o meu corazón ateo e caduco son os que asinou Miguel Fisac cando era numerario. Unha das contadas cousas que me gustan do Opus Dei son as obras de Fisac. A fe axudáballe a crear un ambiente.
As igrexas actuais son asépticas, parece que as encarga o Sergas aos mesmos arquitectos descreídos que lles deseñan os quirófanos. Bernhard protesta en Goethe se muere (Alianza) de que Salzburgo sexa «unha cidade aniquilada polos seus arquitectos, pero todavía cocéndose na súa megalomanía». Bernhard non coñeceu Vigo porque escribiría cousas moito máis graves; planificada con desleixo, construída con permisividade. A maiores, a nosa cidade do sur cócese na megalomanía de Abel Caballero, tan excesivo que acabará sendo alcalde de Bilbao.
Pero non todo en Vigo son volumes desiguais e trazados crueis de rúas. Sinto querencia, xa vella, pola Panificadora de Gómez Román e Otto Werner, e veño de descobrir o edificio de Gran Vía 2 coa lectura de Cabalos e lobos (Xerais). Nesa gloriosa novela Fran P. Lorenzo exalta o arquitecto desa casa, Francisco Castro Represas, «socialista e masón», que houbo de tragar sapos para que o oropel ridículo e grandilocuente do franquismo fose recoñecible no seu proxecto, pese a que «levaba nas pupilas a obra de Grupius e Le Corbusier».
Os protagonistas da obra de Lorenzo son alemáns orixinarios de Lübeck. A escolla non é aleatoria: é a cidade natal de Thomas Mann. Bernhard opina en En busca de la verdad que Mann foi «un escritor pequenoburgués espantoso, sen intelecto, que soamente escribiu para pequenoburgueses». Cualifica as novelas que lle valeron o premio Nobel como «estúpidas» porque as historias «dun profesor de violín que viaxa a algún lado unha familia de Lübeck soamente interesa a pequenoburgueses».
Fran Lorenzo lembra na súa novela o bombardeo de Lübeck, importante porque foi a primeira cidade alemá en ser sometida a un ataque notable pola Royal Air Force. Na noite do 28 de marzo de 1942 os avións británicos estragaron 1.044 edificios, entre eles a catedral e a igrexa de Santa María. Non andaron con mixiricadas históricoartísticas. A reconstrución da cidade, que se fixo nos anos 50, foi modesta.
Lübeck non tivo a sorte de Berlín, refeita baixo a dirección de Hans Schauron, un arquitecto ao que Eberhard Syring e Jörg Kirsechenmann dedicaron un libro que publicou Taschen en 2004.
Schauron traballara en 1927 para Ludwig Mies Van der Rohe, quen o contratara para unha urbanización en Stuttgart xunto a outros arquitectos novos, entre os que estaba Le Corbusier. O proxecto foi criticado pola conservadora Escola de Stuttgart, que o describiu como «un compendio de cubos de caras planas e de incómodas estreiteces que lembraban os suburbios de Xerusalén». Sen embargo, salvaron as «curvas románticas» que engadira Schauron ao proxecto.
Ben, non se constrúe a gusto de todos. A nova arquitectura relixiosa faime temer que nunca volveremos ter un románico ou un barroco dos que sentirmos orgullosos. Con todo, sospeito que moitos profesionais que traballan con limitacións como as que constrinxían a Castro Represas e que lles acontece como a Bernhard cando se saíu na metade dunha representación teatral. A señora do gardarropía entregoulle o abrigo e díxolle: «A vostede tampouco lle gusta, verdade?». Bernhard asentiu con timidez. Era o autor.

Photo: Bauhaus Lounge.

Comments

[africano]

contaba unha anécdota persoal un profesor da escola de arquitectura da Coruña, na inauguración dunha obra da Xunta á que acudiu Fraga, este veuno felicitar porque el, que tantas obras vía ó largo do ano, encontraba que non podería ter feito o seu deseño como lle pasaba con moitos outros.