AS OVELLAS BRANCAS E NEGRAS DE EPIMÉNIDES
AS INSTITUCIÓNS con máis secretos non son axencias de espionaxe, son os matrimonios. A miña muller non sospeita o que curioseo no móbil cando nos deitamos. Fago un escorzo para que non vexa a pantalla. A flor do meu secreto, que diría cursimente Almodóvar, é a Biblioteca Estatal de Baviera. Adoito entrar cada noite na súa web; sobre todo, para contemplar libros incunables. Reúne a mellor colección do mundo. Algunhas primeiras edicións son soberbias. As poucas primeiras edicións que atesouro na casa son libros de Galaxia. Cunqueiro, Dieste, Castelao,... exemplares valiosos emocionalmente que herdei do meu pai. Tamén sinto cariño polas primeiras edicións dos libros de Suso de Toro.
A media tarde do xoves, falei con De Toro co sol cargando contra a cúpula bicentenaria do Círculo de las Artes, en Lugo. Suso foi o noso escritor máis moderno nos anos 80. Contoume que calibrara moito a publicación de Humildar (Xerais, 2017), porque temía as reaccións «dos progres e dos modernos; sobre todo, dos progres, que son os máis retrógados». Humildar é unha curiosa guía de espiritualidade atea para estruturar e solemnizar a vida.
Nunha incursión nocturna pola Biblioteca Estatal de Baviera atopei a historia de Epiménides no volume Vidas, opinións e sentenzas dos filósofos, que Dióxenes Laercio redactou na primeira metade do século III.
Cando Epiménides era un rapaz, o pai mandouno ao campo buscar unhas ovellas. Era unha tarde de xuño e sol caía sobre Creta cunha intensidade que soamente volveu adquirir o xoves sobre o Círculo de las Artes, con Suso de Toro e comigo comprendendo a San Lourenzo na grella. Epiménides recolleu a ovella. A calor pesáballe tanto sobre os ombreiros que se meteu nunha cova para refrescarse. Deitouse preguizosamente e quedou durmido. Cando acordou, decatouse de que o animal escapara. Volveu á casa, pero o seu fogar non era o mesmo. Os seus habitantes non o coñecían. Desesperou ata que un vello que estaba prexubilándose ao fresco dunha oliveira lembrou que un tal Epiménides desaparecera naquela casa sendo el un neno. Pasaran 57 anos.
Pregunteime polo que acontecería se un escritor galego deixase de publicar e anunciase un libro 57 anos máis tarde. A experiencia máis aproximada son os 7 anos durante os que De Toro non escribiu. En 2010 anunciou que o deixaba e o xoves pasado, mentres nos sofocábamos solidariamente, contoume que volvía cunha novela sobre un neurocirurxián que ten que regresar ao campo; non na procura dunha ovella descarriada, senón para investigar o seu pasado familiar. A última novela que publicara fora ‘Sete palabras’ (Xerais). 7 palabras, 7 anos. De Toro ten interese pola literatura xudea moderna —en particular pola de Philip Roth— polo que sospeito que o seu 7 responde a un número imporante nesa relixión.
Tras a prolongada soneca que botou na cova, Epiménides aínda tivo tempo de gañar prestixio como filósofo e poeta porque viviu 248 anos. A cifra é unha estimación que lle fai Dióxenes Laercio, e eu non son quen para desautorizalo.
Plutarco conta que Atenas contratou a Epiménides para que a liberase dunha pandemia. O episodio das ovellas debeu traumatizar ao pensador, porque, recén desembarcado da nave que o traía de Creta, reclamou que o fornecesen dun rabaño de ovellas brancas e doutro de ovellas negras. Botouse a camiñar por Atenas, que daquela estaba inzada de santiarios de deuses exóticos. Epiménides ía parando en cada altar e ordenando que sacrificasen unha ovella. A epidemia desapareceu. A pel do filósofo, coidada por tanto como durmía, foi conservada como amuleto.
Suso de Toro botou unha soneca literaria de sete anos e, polo que lin nas redes, o seu anuncio de regreso foi celebrado. Unha alegría que comparto porque, se houbo literatura de vangarda na decadencia finisecular galega debémosllo a el. Pero en 2010 pechou o ordenador á novela e non volveu abrilo. Philip Roth tomouno máis en serio. Pegou unha nota amarela no portátil na que se le: ‘A loita por escribir rematou’. Cando cesou como escritor profesional tras 16 anos, Suso de Toro explicou que xa «botara todo fóra». Eu nunca sentín a escrita como unha loita ou como unha extenuación, máis ben como unha molestia na soá —pola postura encorvada— e como un aburrimento.
Non paro de preguntarme polo sentido das carreiras literarias e comprendo menos a Baudelaire cando afirmaba que «a arte é útil porque é arte». Concordo con André Gide cando anotou nos seus Diarios (Lumen) que «o número de cousas que non hai por que dicir aumenta cada día».
A arte é única cousa inútil que se permite unha sociedade pragmática como a nosa. A sociedade francesa de Napoleón III era pouco práctica porque impuxo a Baudelaire unha multa de 300 francos polo escándalo de As flores do mal, aparecido no mes de xuño de hai 150 anos. A sanción tivo que descontarse do soldo de 2.500 francos —a nómina dun funcionario medio— que lle pagaba o propio Estado para alentalo a escribir.