A PISTOLA ESTILIZADA DO MEU TÍO JUAN

GALICIA TEN AS súas cousas. Pode enxalzar un futbolista da Bundesliga porque os pais son galegos e, asemade, ignorar un catedrático na Universidade de Munich. Alleo a ese desprezo, Xosé Manoel Núñez Seixas vén de publicar un ensaio sobre a División Azul, Camarada Invierno (Crítica). Sei dese corpo expedicionario polo meu pai, que me contaba vivencias do seu irmán Juan na fronte rusa.

Ao meu tío espantáballe revivir o frío, a fame e o medo dese tempo. Porén, cando viña comer na mesa veraniega do xardín, aprendíanos palabras en alemán ou ruso. Intuía que o meu pai nos revelara o seu secreto e quería corroboralo exhibindo un pentecostés lingüístico. Juan falaba menos que comía e non bebía viño. Pero, cando o sol lle quentaba a cabeza, acordaba do cabalo de entón, Grane. Explicábanos que Grane era o cabalo de Brünnihlde, a valquiria da ópera de Wagner que se inmola para restablecer a orde que rachara o roubo do ouro do Rin.
Pouco máis coñezo da División Azul. Soamente que o meu tío volvera de Rusia cunha Luger, que eran as pistolas estilizadas que usaban os nazis. O toureiro Juan Belmonte suicidouse disparando unha.
Unha tarde, os rapaces descubrimos a Luger na casa familiar na Coruña. Estaba agochada entre unha colección de libros de Stendahl, Proust, Balzac e Hugo —ese enxoival básico de calquera casa—. A miña tía Nati fixo desaparecer a pistola. Nunca souben se a levou ao cuartel da Garda Civil ou se a lanzou ao mar do Orzán. Pero aquela arma estaba cargaba cunha historia tráxica. As obras resgardaban entre as súas páxinas ducias de billetes da Segunda República, conservados como follas dunha primavera glaciar.
Nesa mesma biblioteca había unha sección africana, que se nutría tanto de libros antropolóxicos —sobre tribos guineanas— como de libros meramente coloniais —sobre a explotación de madera—. Pertencían a outro irmán do meu pai, Santi. Trouxéraos da Guinea Española, onde dirixía un enxeño nos bosques tropicais. Na primeira viaxe a África fixérase acompañar dun xamón galego; sobre todo, por vencer á nostalxia. Antes de deitarse a primeira noite, colgouno do teito da cabana, no corazón escuro da selva. Ao espertar, abriu os ollos e descubriu que as termitas lle reservará únicamente o óso para que se cociñase un caldo.
O meu tío Santi era un entusiasta de Julio Camba. Atesouraba a bibliografía completa na bonita colección de Austral. A min, Camba paréceme o gracioso de casino de vila, coa súa ironía mansa, e a súa prosa limpa e inocua. Supoño que o meu tío, contumazmente carlista, ignorou que o columnista pontevedrés era un cínico excomulgable que se acabara sometendo á prensa franquista. Sospeito que Camba fixera propósito de enmenda por ter sido un revoltoso anarquista na mocidade arxentina.
Hai pouco que lle lin a Enric González que «para ser un buen escritor de periódicos conviene ser gallego» —certeza, que estraga engadindo que— «lo era Julio Camba, generalmente aceptado como el valor supremo del columnismo español, y lo era Álvaro Cunqueiro, en mi opinión casi tan bueno como Camba». Agradécese a regalía, pero afirmar que Cunqueiro é «casi tan bueno» como Camba é non ter lido abondo a Cunqueiro e, posiblemente, ser condescendente con Camba. Cunqueiro interiorizara a biblioteca do Seminario de Mondoñedo e Camba, as iniciais dos xogos de toallas coas que secaba no Ritz.
Levamos uns anos padecendo unha exaltación inxustificable de Julio Camba que se marida, entre os columnistas novos, coa reivindicación do único catalán melancólico, Josep Pla. A un señor que ten a tenacidade e a emoción de atravesar o Atlántico nun petroleiro para visitar un amor de mocidade perdoaselle a burla de cada pulso ao franquismo. Pero é ridículo que cada novidade editorial súa sexa recibida no Facebook coma se descubrisen inéditos de Vázquez Montalbán.
Con todo, a prosa de Pla trasluce máis fondura e lecturas que a prosa de Camba. Se se apoia unha páxina do catalán a contraluz nunha ventá, pode descubrirse a Stendahl, Montaigne, e mesmo Proust e Leopardi. Sobre Pla linlle a Montalbán en Obra periodística. Las batallas perdidas (Debate) que era un nihilista que soamente cría «nos ciclos da natureza e no capricho dos ventos que alteran o humor das persoas».
Destino reedita en castelán Fin de semana en Nueva York. Os modernos excítanse no convencemento de que van atopar crónica de vangarda nun libro escrito en 1954 por un señorito de casa grande ampurdanesa.
Ese volume será lúcido e desalentador, como o resto de Pla; como foi a vida do meu tío Juan dende que regresou da fronte rusa. Nunca me contou o incidente da pistola, escoiteille referencias cando falaba en alto nun pesadelo. Aclaroumo o meu pai.
O meu tío estaba durmindo no campamento de Grafenwöhr, unha vila bávara, cando sentiu un ruído na escuridade. Había unha sombra movéndose polo seu dormitorio. Ergueu a almofada para quitar a Luger, a mesma pistola coa que se suicidou Goebbels. O vulto estaba xa fuxindo a través da ventá cando disparou. Sentiuse un berro, un desgarro. Deu a alarma. Cando os gardas alumaron o patio coas lanternas atoparon un regueiro de pingas de sangue e unha chea de libros esparecidos polo chan. Eran manuales de matemáticas, física e química que levara o meu tío dentro dunha maleta para aproveitar o tempo estudando. O ladrón nocturno tratará de roubarlla pensando en que contiña algo máis valioso, ou, cando menos, algo máis comestible.