NIN OS CANS LADRAN NIN NOS CABALGAMOS

O REGALO institucional de Mariano Rajoy a Carles Puigdemont foi un facsímile da segunda parte de El Quijote. En realidade, non era un agasallo do presidente español ao presidente catalán como deferencia por visitalo na Moncloa, senón unha figura literaria. Diría que un retruécano. Consiste en la reordenación dos elementos dunha oración na seguinte. Por exemplo: «Cataluña nunca será independente porque nunca permitiremos un referendo e nunca habrá un referendo en Cataluña porque non permitimos a independencia». Como proposta literaria é orixinal, pero como cortesía entre mandatarios incomoda máis que agrada.
Os políticos —e a sociedade que os cría— estaban ansiosos porque pasase o Día do Libro para poder deixar de finxir que leron a Cervantes. Hoxe todo volve á normalidade. Os políticos non son a normalidade, pero poderán volver darse un verniz cultural lendo aos columnistas con máis me gusta do Facebook.
Rajoy pretendeu facer un xesto audaz ao regalar ese libro no que o Quixote chega a Barcelona. O presidente debeu fantasear con que o heroe percorre toda a península e marca o territorio uriñando caninamente en Barcelona. Pero arriscou a que Puigdemont tivese lido esa segunda parte. Nesa continuación Cervantes describiu a cidade catalá como «archivo de la cortesía, albergue de los extranjeros, hospital de los pobres, patria de los valientes, venganza de los ofendidos y correspondencia grata de firmes amistades, y única en sitio y en belleza». Si Rajoy chega a saber desas louvanzas, de que os barceloneses coidan os estanxeiros e os pobres, de que son valentes, de que se vengan cando son incomodados, de que son amigos fieis,... non lle tería entregado o facsímile a Puigdemont. Todo o que sabe Rajoy sobre esta novela é que «los perros ladran, señal que cabalgamos», que os problemas da hostelería se resolven a golpes e os da enerxía, con muíños de vento.
Non vou descubrirlles o Mediterráneo —ese mar de piratas, contrabandistas, armadores e filósofos— falándolles do Quixote porque xa tiveron estes quince días para satisfacer a súa improbable curiosidade —tranquilos, mañá ninguén citará os ladridos nin a cabalgada—. Xa coñecerán a verdade de que este libro que inventou o xeito de narrar contemporáneo fundando a novela moderna. Soamente podo contarlles a miña experiencia con este macrorrelato cervantino, que non supera en emoción á que me causou Moby Dick. Ambos os textos regaláronme longas dóses de aburrimento entre xenialidade e xenialidade.
Cando empecei o Quijote andaba pola vintena. Daquela sentía unha atracción pola violencia na literatura e no cinema; pero non pola violencia como sadismo, senón como espectáculo, como xeito de que a lectura me resultase intensa. As primeiras duascentas páxinas da novela de Cervantes son tan salvaxes e aceleradas coma un guión de Tarantino.
A acción comeza co heroe dando unha malleira a un arriero e botándose sobre un vizcaíno. O vasco agredido arranca media orella ao cabaleiro nunha barbaridade que despois imitaría o boxeador Mike Thysson nun combate contra Everson Holyfield. Thysson trabou na orella de Holyfield nunha cita a Cervantes que ninguén entendeu.
A partir desa escena, a carreira do Quijote como matón manchego empeza a súa decadencia porque é erguido polo aire nos brazos dun xigante muíño, porque outros arrieriros lle abren «unha gran brecha en el hombro» e porque fantasmea nunha venta ata levar «un golpe tan terrible que su rostro quedó manchado en sangre», xusto antes de que o abrasen botándolle aceite fervendo.
Nese momento da narración, Cervantes debeu de reparar en que non podía seguir tratando ao seu personaxe como un saco de boxeo porque se lle acababa a novela. Os libros do seu tempo debían de ser longos para proporcionar unhas cantas xornadas de lectura e distracción a aqueles menesterosos exentos do traballo e entregados nos brazos amantes do ocio. Nese punto divaga, o novelista empeza a deambular cos sentidos trastocados e brillantes de loucura como o seu personaxe deambula pola Mancha.
Aínda é peor en canto a palla e fogo de artificio a novela Moby Dick. Da miña lectura dese libro, en 1998, lembro o sabor a salgado nos beizos e a somnolencia que me provocaba pasar páxinas e páxinas sobre variedades de cetáceos, clases de arpóns e modos de desgüace do animal no muelle. Herman Melville non ten problema en facernos agardar ata a metade das súas oitocentas páxinas para que empece o rock and roll, a acción de verdade. O encontro coa balea branca é tan impactante, tan vivo, que compensa todas esas horas de garda que botamos na cuberta do Pequod lendo e lendo sobre cetáceos, arpóns ou arte.
Cando menos Miguel de Cervantes comeza cun terremoto narrativo de duascentas páxinas, aínda que máis tarde se acalme ata exasperar ao lector. Na segunda parte, é onde se recompón.
Espero que algún asesor de prensa lle aclarase a Rajoy que «ladran, señal que cabalgamos» non aparece en El Quijote, senón no poema Labrador de Goethe —«Pero os seus estridentes ladridos/ soamente son sinal de que cabalgamos»—. Mesmo ese asesor debería pasarlle un resumo da estadía do Quixote en Barcelona subliñando a escena da praia na que o cabaleiro andante vese vencido polo seu rival, El Caballero de la Blanca Luna. Lonxe de darse por vencido, don Quixote solicita: «Aprieta, caballero, la lanza, y quítame la vida, pues me has quitado la honra». Poida que o mandatario pontevedrés agardase unha rendición tan humillada e poética de Puigdemont na praia da Barceloneta, pero iso requiríalle a Rajoy unha lectura previa da continuación de El Quijote para saber dela.