A FROITA NON SE VENDE EN CAIXAS DE MEDICAMENTOS

NOS ANOS SESENTA o meu pai cometía a insensatez de apañar percebes nas mareas vivas de setembro. Aínda lembro o salitre tentador e o temor de velo desaparecer entre as rochas de Esteiro. Soxuzgaba a súa vida á ditadura das ondas altas. Coller percebes no medio do perigo era a súa rebelión contra a rutina. Xa na mesa, trataba de concienciarnos como os últimos exemplares dunha especie que se extinguiría coa década dos 70: o homo degustador de comida. «En el futuro, os alimentaréis con píldoras de colores que no sabrán a nada», ameazaba para que degustásemos conscientemente os seus percebes.
O meu pai equivocouse na forma, pero non no contido. As froitas e as hortalizas non se compran en caixas de medicamentos, pero a industria puxo tanto esforzo en facelas bonitas que lles anulou o sabor. Así que, dúas veces por semana, cruzo a cidade de extremo a extremo para atopar unhas clementinas feas cheas de verrugas que son unha gloria, e uns tomates que saben, inesperadamente, a tomate. Chámase Rebelión porque o revolucionario na horta é a autenticidade.
O venres estiven mirando o álbum ilustrado Sementes (Xerais), no que Sonia García Vidal debuxa unha sociedade industrializada con radicalidade, na que as persoas aliméntanse de «pilulas que imitan todos os sabores, todas as cores e formas dos alimentos dos que xa non nos lembramos». Pero lembran «un aroma que as pílulas non teñeñ», tal e como acontecía na distopía setenteira do meu pai. Eu tamén lembro o cheiro dos morangos silvestres e do pirixel que medraban no xardín traseiro da casa.
Cadroume ler sobre distopías estes días. A fin de semana andei con O centro do labirinto (Xerais), a novela na que Agustín Fernández Paz traza un mundo do 2054 na que todos falan inglés e carente de fronteiras é rexido por un goberno único. Nas marxes dese territorio regulado hai grupos de persoas que loitan por vivir na diversidade de idiomas e de xeitos de comportarse.
O xoves, antes de percorrer Lugo dunha banda a outra na busca do sabor, erguínme á hora na que abren os mercados de froita e fixen outra lectura distópica: Primera página. Vida de un periodista 1944-1988 (Debate), as memorias de Juan Luis Cebrián.
Teño unha visión contradictoria de Cebrián. O meu sogro era amigo do seu cuñado Payel, o militante do Partido Comunista que lle prestou o Bentley cor crema para que fose á voda de Jesús de Aguirre con Cayetana de Alba. O meu sogro adoitaba acudir á casa de Payel nas medianoites frías do Madrid tardofranquista. Ás veces, subían un par de andares e compartían o wishkey con Juan Luis Cebrián. O meu sogro caracterízamo como un home sensato e coloquial. A visión oposta venme da lectura das cifras que disque cobra como presidente de PRISA.
Norman Mailer describía o periodista como «alguén que pode pode contarche dez boas historias na barra dun bar». E Juan Luis Cebrián conta nas súas memorias dez boas historias ambientadas nesa utopía estragada por Franco que foi o fascismo en España. Eu, que soamente vivín unha década baixo a contrarreforma do ferrolán, valoro ás veces senon tería sido preferible o triunfo dos falanxistas. Polo menos, Dionisio Ridruejo estudiara a Dante e a Petrarca, e tiña inclinación a batirse en do romántico de pistolas contra monárquicos e conservadores. Franco atesouraba as lecturas obrigatorias da Academia Militar de Zaragoza —coa súa carga de melancolía polo imprerio onde non se poñía o sol— e padecía propensión á crueldade.
Segundo Cebrián houbo dúas figuras franquistas e galegas, Juan José Rosón e Manuel Fraga, que viron nel un elemento interesante para achegar forzas na demolición do réxime. Payel, o cuñado comunista, animouno a entrar no baluarte franquista «ya que no eres de los nuestros», porque había que situarse para o futuro.
Juan José Rosón designouno para dirixir os Informativos de TVE. Soamente lle pediu que escribise unha carta ao herdeiro de Franco, Arias Navarro. Na mañá antes de ocuparse do cargo, o político de Becerreá citouno nunha cafetería. Rosón recolleu a misiva orixinal e cambiouno por un folio dobrado en catro que quitou do abrigo. No novo texto, Cebrián declaraba asumir «sin reservas los logros de Franco». «Es solo un formalismo y lo importante es la tarea que tenemos por delante», garantiulle instándoo a asinar. Había que acalmar á besta.
Como director de Informativos non tardaría en recibir de modo clandestino unha copia dun informe confidencial no que os servizos secretos valoraban a súa xestión baixo o título de La subversión comunista en TVE.
Manuel Fraga aparece varias veces en Primera página. Conta o periodista que «el empeño estelar de Fraga era sacar El País a la calle», cando era embaixador en Londres. Franco impediuno ata novembro de 1975, ao ter que ceder por unha causa de forza maior. O deseñador do diario foi o alemán Reinhard Gäde. A maiores de organizar xornais, Gäde coñecía a España á que chegara. «Un buen periódico necesita un pequeño toque de fascismo», aconsellou a Cebrián.
Gäde non se equivocaba. Ás oito da mañá do 4 de maio de 1976, segundo saíu o primeiro número de El País, espertouno unha chamada irada de Fraga: «¡Este no es el periódico que queríamos, no es un periódico liberal!».