SABER COMO EMPEZA O DÍA E COMO SIGUE

24 juillet 2016

CADA VEZ que visito Berlín síntome coma Franz Biberkopf. O protagonista de Berlin Alexanderplatz (1929), a novela de Alfred Döblin, sae do cárcere tras pasar catro anos de prisión por asasinato. Non me identifco con Franz porque é unha animalia que matou á moza e intentou violar á irmá desta, pero si comprendo a súa confusión cando o botan da prisión. Pega as costas contra o muro do cárcere de Tegel porque «é unha sorte vivir entre paredes: sábese como empeza o día e como sigue». Mantense quieto ata que os gardas lle berran. Moverse destroza as certidumes. A partir desa expulsión, Franz está «outra vez en Berlín e quere ser honrado», pero tampouco transmite un esforzo ciclópeo para logralo. Déixase levar.
Agora en Tegel hai un aeroporto internacional no que aterran os avións procedentes da Lavacolla que voan á capital alemá. Eu cheguei o luns.
Os alemáns viven obsesionados co control sobre a realidade e tamén coa actitude que deben de ter cara aos xudeos, sen que eu comprenda a relación entre estes elementos. Alfred Döblin (1878-1957) deixa desconcertado o seu protagonista cando o expulsa do regulamentismo carcerario para abandonalo na cidade máis avanzada do mundo nos anos 20. Tras racharlle a carta xeométrica de Franz, condúceo ao encontro de dous xudeos. Eses homes exercen de anxo divino e de anxo infernal. Un deles compadécese do expreso e axúdao, outro trata de entorpecerlle o seu desexo «de ser honrado».
Aínda así, o criminal non ten nada contra eles. Máis adiante xúralle a un amigo xudeo que non é nazi cando este o atopa vendendo o xornal do Partido Nacionalsocialista, o Völjischer Beobachter. O criminal é sincero nese punto porque o atoparemos en mítins comunistas.

O martes asistín a un novo exemplo desas dúas preocupacións indelebles que atrapan os alemáns. Intentaba visitar a catedral, a Berliner Dom. Varios Hohenzoller, a familia de exemperadores, están soterrados nese templo de fins do XIX que comparten protestantes e católicos. Ao chegar decateime de que se celebraba unha misa polos mortos de Niza. O acceso estaba controlado por policías con chalecos antibalas e por periodistas con cámaras antifanatismo. Unha rapaza subiu as escaleiras coas mans ocultas por un ramallo de flores. Non tiña idade para chorar asasinados, pero os seus ollos parecían volcáns. Abaixo, diante da catedral, había un home de pel indostaní que termaba cos brazos en alto dun cartel manuscrito no que acusaba aos xudeos de cada crime occidental perpretado en Oriente Medio con esa lóxica de contrapesos da violencia que se me escapa.

Como non puiden entrar no Berliner Dom, atravesei en diagonal un parque para visitar o Centro Sansung, onde hai unha exposición sobre a reconstrución do Palacio Real, onde viviron os Hohenzoller dende o século XVIII ata a fin do imperio prusiano. O palacio tivo a desgraza de caer da banda comunista do Muro e foi derruído polo que representaba.
No solar, a RDA construíu o Palacio de la República, un macroedificio acristalado que daba reflexos laranxas ao atardecer con aire de afterhours. Acabou podre por dentro —vou aforrarlles a metáfora política—. Tras a reunificación, optouse por derrubalo e refacer o pazo dos Hohenzoller. Ese proceso recibiu o nome de HumboldtForum, na honra de Alexander von Humboldt. O explorador, que fixo a descuberta científica de América —nunha expedición que zarpou da Coruña—, é honrado por toda a cidade, algo que unicamente acontece en Alemaña.
Ese afán berlinés por manter o fío da súa historia chegou ao punto de que, na reconstrución da Postdamerplatz tras ser esmagada polas bombas aliadas, se recuperou o Café Josty. Foi un local de marcada pegada literaria, frecuentada por autores como Theodor Fontane ou Alfred Döblin. Neste caso o rescate limitouse ao nome porque quedou enmarcado no Sony Center, un espazo tan moderno que ben podería servir para o recreo para os astronautas de Star Trek. A praza, sede da Berlinale, estaba chea de carteis e pasarelas pola estrea da película Pets.
Ese tipo de cinema nada ten que ver co que fixo Fassbinder. O director filmou películas coma Effie Brist, baseada na novela de Theodor Fontane de 1895, ou unha serie para televisión como Berlín Alexanderplatz, seguindo a novela de Alfred Döblin. Effie Brist é unha rapaza a quen casan cun xerarca militar demasiado vello. Esa voda determine que nunca madure e que vive frivolamente unha concatenación de adulterios. Franz Biberkopf, o personaxe de Döblin, ten unha frivolidade diferente, unha frivolidade violenta e perigosa para a sociedade, unha frivolidade que se desata cando o sistema de prisións o bota da súa orde.
Rainer Werner Fassbinder foi unha vela que ardeu por ambos os cabos ata consumirse con soamente 36 anos. Ese caste de figuras libres e salvaxes, como Franz Biberkopf ou Effi Brist, son propiamente berlinesas.
O xoves, no avión de regreso a Galicia, tocoume ao carón dun mozo alemán que botou todo o voo descalzo. Os pés estaban negros polas plantas e fedían a cotra. Lía un libro: ‘Eloxio da tolemia’, de Erasmo de Rotterdam.