MANUEL MARÍA COMO EXCUSA MORAL

(Crónica publicada no suplemento Táboa Redonda de El Progreso)

A ACADEMIA GALEGA indicou en xullo o tema para a redacción que escribiremos nesta volta ao curso escolar: Manuel María. Tras o anuncio, a intelectualidade marcha de vacacións. Ao cabo, a cultura galega vive rexida polo calendario escolar ao ser unha creación de profesores que buscan distraer á elite burguesa e culta. No verán retírase para durmir unha longa sesta de pedra e cede os focos a compañías circense-musicais: Panorama, París de Noia, Combo Dominicano,... Parécenme esperpénticas, aínda que os seus exercicios acrobáticos e a súa grandiosidade escénica me conduzan á montaxe de O anel dos nibelungos que fixo La Fura dels Baus. Agora, en setembro, Galicia estarica os brazos para despexar a preguiza. Editores, escritores, músicos, actores e demáis supervivintes do Septenio Negro de crise económica resucitan a Manuel María multiplicando pans e peixes con sabor a poesía, música, teatro e navalla de levar á casa como souvenir. O argumentario que presentou a Real Academia Galega para nomear o poeta chairego foi ser «autor dunha extensa obra e expoñente do activismo político, que representa a conciencia e o compromiso inquebrantable coa lingua galega». Explicado en latín vulgar: Manuel María escribiu como para unha voda e defendeu o galego coma se fose a súa nai. Os dous primeiros motivos son propios dun decorado wagneriano: aparentes e baleiros. Pero valorar a actividade política para merecer as Letras paréceme pintoresco e propio da compracencia deste país cos seus autores 

Faltoume un recoñemento por parte da RAG da calidade que a levou a elexir ese escritor e non outro. Debería ser o criterio. Por riba da cantidade de páxinas que escribiu e da súa teimosía lingüística. Soamente sentín a Darío Xohán Cabana mencionando de xeito palpable a cuestión. «A súa obra en conxunto é excelsa e abundante», dixo. Eu lin esa obra nun voo rasante. Non me atrevo a valorala. Pero a peritaxe lírica de Darío inspírame respecto.
Ese silencio administrativo da Academia sobre a calidade levoume a pensar que Manuel María foi seleccionado por ser boa persoa. Iso é algo que aceptamos todos, pero faise inconsistente como razoamento. Dende logo, non agardaba que en xullo saíse Alonso Montero lendo en nome do plenario un acta que puxese que «leva as Letras Galegas porque era bo rapaz». Con todo, as circunstancias dan a pensar que a RAG tapa co prestixio ético do poeta chairego a ruborizante elección deste ano. Filgueira Valverde tamén fixo unha «extensa obra» e tivo «un compromiso inquebrantable coa lingua galega»; mesmo realizou «activismo político» ao encaixar confortablemente nos salóns oficiais da ditadura. O activismo político non mellora o estilo literario por moito que a Academia Sueca teime nese argumento nos Nobel, pero pode mellorar a percepción dese estilo. Esa empatía non oculta que a literatura politizada adoita ser peor, porque as consignas superficiais acaban en tópicos e as ideas complexas non permiten ser explicadas con figuras poéticas, de non ser que esteamos falando de Nietszche.
Espéranos un ano cultural atrapados entre o entusiasmo da UPG polo «poeta nacional» e o conformismo da Consellería de Cultura, que aplicará o automatismo na organización de actos a un autor do que desconfía, precisamente, porque entusiama á UPG.
A designación de Lois Pereiro para as Letras Galegas foi o xeito que tivo a RAG de complicarse a vida. Pereiro fixou o modelo do homenaxeado: unha figura culta cunha escrita esixente e cunha imaxe pública capaz de fascinar a numerosos lectores. Logrouno sen levar unha pancarta política nin dar a prosma coa nación. Pero non se molesten en buscar, señores académicos: non atoparán outro. Un ano máis, vostedes desprezaron o labor profético de Carvalho Calero, que colocou farolas no único camiño posible para o galego: a confluencia co portugués. A oposición irracional da Academia a mentalo empeza a ser máis un mérito ca un desprezo. A terceira vía era Xela Arias, carente de envergadura para un Día das Letras.
Se buscamos un modelo de artista que aúne a cultura elevada con esa homeopatía que chaman cultura popular, debemos pensar nun Richard Wagner. Creou nas súas óperas unha mítica xermana coa que se identificou o seu pobo; é dicir, a burguesía media e alta. O compositor prusiano ideou e dirixiu a construción do Teatro de Bayreuth, onde cada verán se celebra o festival que anima as rexoubas da música clásica grazas ás polémicas entre os herdeiros. Wagner deseñou un teatro sobre o concepto de que a ópera non debe ser elitista nin diferenzadora, senón colectiva e uniformizante. Empezou pola platea, sustituíndo a estrutura italiana en ferradura por unha grega sen corredores. Evitaba así que os espectadores se atopasen e parasen laretar. Mandou instalar cadeiras duras e de asento curto para que os oíntes non adormentasen durante as cinco horas das representación. Dispuxo que a escuridade fose absoluta no teatro, agás no escenario, e afundiu a orquestra nun foxo para que non que distraese ao público.
A Temporada Lírica da Coruña lembrou a primeiros de verán a Ignacio Varela (1864-1923), o tenor nacido en Malpica que chegou a actuar en L’Scala de Milán e foi chamado polo zar Nicolás II para a súa coroación. Eses éxitos unicamente poden ter explicación para min en que debutou en Bilbao. Foi no ano 1889. O concerto no que se lle rendía admiración serveu para que a música de Richard Wagner volvese á Coruña, onde non se lle escoitaba dende o afastado ano de 1907. Representouse a súa ópera. Aínda me sorprende que Galicia, ese país errático, tristón e amante das lendas, non ame con maior devoción a ópera reaccionaria e lendaria que escribiu o músico de Leipzig.

Photo: Marionettes de Pilsner (1929) André Kertész

Comments

[Unsoñonagaiola]

EN SERIO?!

Eu non nego que o de Carvalho Calero xa cheira e que o merece como o que máis. Pero isto... Non home non, da valía de Manuel María non dubida ninguén e de que fixo máis pola lingua coa súa obra que montes e moreas de señores moi serios que fan estudos moi gordos, tampouco. Manuel María ten algo que só teñen uns poucos e teno, entre outras cousas, porque foi bo rapaz: conecta con quen o le. Ten unha obra chea de cousas tan galegas como a retranca ou a vivencia da terra e ademais de todo isto tivo o mérito de preocuparse por escribir para os galegos do seu tempo, pero tamén para os que habiamos ser os galegos (e lectores de galego) do tempo futuro. Eu, que tamén son unha lectora "reincidente" de Lois Pereiro desde que o descubrín con 19 anos (hoxe teño 36), xa son desas xeracións que leu no cole as aventuras da pobriña de Berenguela e estou feliz de que lle dediquen as Letras porque este ano non me preguntei, como algún outro "...e este que escribiu para ser o homenaxeado deste ano?", nin pensei "Ah, si... parece que me soa". Creo que este ano por fin vai ser un ano cultural no que poidan disfrutar os nenos descubrindo que "se buscas a Galicia, en ti tes que atopala". As Letras son para Manuel María por ser Manuel María con todo o que iso significou, significa e significará. Sen excusas innecesarias.