A RECORRENTE AMEAZA DE INVADIR POLONIA

POLONIA É UN país moi invadible. Está situado entre o Sacrosanto Imperio Xermánico e a Gran Rusia, que son potencias cun ánimo cíclico de rexurdir. O meu veciño Félix invadía Polonia todos os sábados no seu salón. Nunca viña xogar connosco ao fútbol se era sábado. Quedaba tranquilo na casa, invadindo aquel país fráxil con exércitos de soldadiños e panzers de xoguete. O pai colocáballe a cada lado da mesa un altofalante e poñíalle vinilos de Mahler. A súa música dese compositor paréceme pusilánime incluído o precioso Adagietto da Quinta Sinfonía, pero o pai de Félix coidaba de escoller as paisaxes enérxicas.
Nunca saberei o motivo polo que o noso amigo a tomara con esa pequena nación porque morreu hai uns anos. Polonia aínda deu un papa, un sindicalista e un Joseph Conrad, pero daquela os pontífices cotizaban á baixa no respecto social, os sindicalistas tiñan suspensa a cotización e a sona de Joseph Conrad nunca se recuperou de que Vladimir Nabokov desprezase as súas novelas de aventuras, tan emocionantes e vividas, como «literatura para boy scouts». A independencia de Polonia treme eternamente, incerta como a chama dunha vela.
O futuro das colectividades humanas é imprevisible pois depende das elites que moven as masas ao ritmo das súas veleidades e intereses, pero o futuro individual correspóndenos a cada un. Man de Camelle deunos esa lección. Naceu en Alemaña, pero revolveuse contra o seu destino. Atravesou campos e paraxes e cidades de Europa para chantar os pés no sitio máis afastado do continente, na costa galega.
Xerardo Quintiá vén de contar a súa historia en O viaxeiro radical (Galaxia), unha novela soberbia. Quintiá sabe que Man buscou un refuxio para escapar da vida áspera e que foi ben recibido. «Os veciños foran hospitalarios, pero el sempre amosara un sutil distanciamento envurullado en timidez e cortesía», escribe o novelista. O distanciamento foi agrandándose ata que Man volveu escapar. Marchou da vila e armou un museo nunha esquina da Costa da Morte. Quintiá non ten claro que fose consciente de que facía land art en Camelle ao tempo que Joseph Beyus e desconfía de que Man soubese do body art de Dennis Openheim cando se mergullou no cemento fresco do dique que lle cruzaron polo medio do museo. A arte que fixo Man non me interesa. As torres de pedras amoreadas están lonxe de Gaudí e as súas pinturas quedan nun Eugenio Granell, pero si me atrae o seu xeito extremo de converter a arte como a mostra da súa independencia persoal
Outro exemplo é o pianista Sniatoslav Richter. Acantilado vén de publicar Por el camino de Richter, un volume de conversas do músico con Yuri Borísov. O escritor abre o volume contando o primeiro encontro. Preparou tres litros de sopa de cebola para achandar o carácter rabudo do pianista. Conduciu ata Nikólina Gorá, unha vila cercana a Moscova, onde a elite de científicos e artistas gozaba do igualitarismo soviético. Cando chegou á dacha de Ritcher, o músico apoderouse da sopa e entregoulle un plano das cercanías da vila. «Teño que ensaiar algunhas pasaxes de Brahms. Soamente Brahms puido compoñer algo tan incómodo de tocar. Vostede irá dar un paseo. Deseñeille unha ruta que está calculada para que dure exactamente catro horas. Camiña vostede rápido? Se é así tardará tres horas e media, pero non volva antes!», impuxo Richter.
Os artistas radicais, teñen a cabeza chea de invencións e imaxes que lles impiden pensar en calquera outra cousa, mesmo para asuntos elementais coma alimentarse, durmir ou enfrontar o estreñemento. Alejandra Pizarnik escribiu que cada noite esquecía suicidarse. Rematar coa súa vida era o seu principal motivo para vivila, pero a súa cabeza estaba mergullada nese fluído aletargante que é a poesía e morría cada noite sen que fose a noite máis longa.
A vida foi batendo en Man de Camelle: unha malleira, un dique que lle estragou o museo, unha acusación falsa de pederastia,... pero non se suicidou. Foi deixándose ir. Como fai a rapaza preciosa, intelixente e brillante nos estudos dun poema de C. K. Williams —que non morreu este sábado, morreu o sábado anterior—. A moza, apoiada nunha ventá do instituto, «déixase caer». O poeta razoa que «houbo demasiada precipitación na súa vida» e que lle faltou «un xeito espontáneo de estar no mundo», algo que lle permitise recoñecer a súa independencia: confirmar que non actuaba por esixencias familiares ou sociais.
Félix tamén cansou un sábado de invadir Polonia. A súa guerra de salón era premeditada e resultáballe demasiado fácil porque dirixía á Wermacht. Marchara a Santiago para estudar Bioloxía. Notables, sobresaíntes; algunha matrícula. Ata aquela fin de semana na que volveu á casa. Os pais apañaran unha sala de estar no faiado. O sábado, segundo chegou, encerrouse nesa dependencia. Esixiu que o chamasen Fiz e advertiu que non sairía ata que Galicia fose independente. Botaba un día e outro día escoitando os vinilos de Mahler herdados.
Os proxenitores comportáronse como na Metamorfose, o relato de Kafka no que un home se transforma en cascuda. O pai formouse a idea de que Félix finara e a nai nunca renunciou a Félix, por moito que mudara en Fiz. Cada mañá, cada mediodía e cada noite deixaba un prato á porta do faiado. De sobremesa, un paquete de Ducados.
Unha noite Fiz ardeu porque se queimou o sofá no que estaba sentado cun ducados. Os amigos sabemos que nunca renunciara ao seu soño, que Galicia —e non a Galicja polaca— era a obsesión que argumentaba a súa vida. Sabemos que ardeu por unha combustión espontánea.